Beyin Tümörü Nedir? Beyin Tümörü Belirtileri, Tedavisi
Beyin tümörü (brain tumor), beyindeki anormal hücrelerin kitlesi veya büyümesidir. Bu tür büyümeler halk arasında beyin tümörleri olarak adlandırılsa da, tüm beyin tümörleri kanser değildir. Kanser, malign (kötü huylu) tümörler için ayrılmış bir terimdir.
Beyin ve omurga, tüm hayati fonksiyonların kontrol edildiği merkezi sinir sistemini (MSS) oluşturur. Bu fonksiyonlar düşünce, konuşma ve beden hareketlerini içerir. Bu, bir tümör merkezi sinir sisteminde büyüdüğünde, kişinin düşünce süreçlerini, konuşmasını veya hareket etme şeklini etkileyebileceği anlamına gelir.
Tümör iyi huylu veya kötü huylu (kanserli) olarak adlandırılabilir, ancak her iki tip de ciddi olabilir ve acil tedaviye ihtiyaç duyabilir.
Bir beyin tümörünün ne kadar hızlı büyüdüğü büyük ölçüde değişebilir. Beyin tümörünün büyüme hızı ve yeri, sinir sisteminin fonksiyonunu nasıl etkileyeceğini belirler.
Bazı tümör tipleri beynin kenarı etrafında meydana gelebilir ve belirli kısımlarına baskı yapabilirken, diğerleri daha dağınık olabilir, yayılabilir ve sağlıklı beyin dokusu arasında büyüyebilir.
Beyin tümörü belirtileri genel olarak baş ağrısı, nöbetler, halsizlik, hafıza kaybı, mide bulantısı, kusma, konuşma veya anlama zorluğu ve kişilik değişikliklerini içerir.
Bazı bireyler de bilişsel, görsel, veya koordinasyon problemleri yaşayabilir. Beyin tümörü belirtileri tümör tipine ve lokasyonuna göre değişiklik gösterebilir.
İyi huylu veya kötü huylu beyin tümörleri büyüdüğünde, kafatasındaki basıncın artmasına neden olabilirler. Bu da beyin hasarına neden olabilir ve ölümcül olabilir.
Ulusal Beyin Tümörü Derneği (National Brain Tumor Society)’ye göre 120’den fazla farklı beyin tümörü tipi bulunmaktadır. Beyin ve omurilik tümörleri herkes için farklıdır, farklı bölgelerde oluşurlar, farklı hücre tiplerinden gelişirler ve farklı tedavi seçeneklerine sahip olabilirler.
Beyin tümörü tedavi seçenekleri, sahip olduğunuz beyin tümörünün türüne, boyutuna ve yerine bağlıdır.
Beyin Tümörlerinin Dereceleri
Beyin tümörleri dört dereceye (grade) ayrılır. Derece I ve II düşük dereceli, derece III ve IV ise yüksek dereceli veya anaplastik tümörler olarak adlandırılır. Zamanla, bazı beyin tümörünün davranışları değişebilir ve tümör daha yüksek dereceli bir tümör haline gelebilir veya geri gelebilir.
- Derece I: Derece I beyin tümörü en az kötü huylu olanıdır. Derece I tümördeki hücreler normal beyin hücrelerine çok benzer. Güvenli bir şekilde yapılabilirse, doktorunuz derece I tümörü ameliyatla çıkarabilir. Veya doktorunuz, yıllık MRG taramaları ile derece I tümörün ilerlemesini takip edebilir.
- Derece II: Bu tür tümör, mikroskop altında bakıldığında normal olmayan hücrelere sahiptir. Büyürler ve etraflarındaki dokuları istila edebilirler. Ameliyatla tamamen çıkarılsalar bile, bu tür bir tümör bazen daha yüksek bir derecede geri dönebilir. Düşük dereceli diffüz astrositom, grade II tümörünün bir örneğidir.
- Derece III: Bu tür tümör, mikroskop altında daha anormal görünen hücrelere sahiptir. Bu tür tümör etrafındaki dokulara doğru büyür. Derece III tümör cerrahi ile çıkarıldığında, genellikle derece II tümörden daha hızlı büyür. Derece III tümör sıklıkla bir derece IV tümöre dönüşür. Derece III tümöre bir örneği anaplastik astrositomdur.
- Derece IV: Bu tür tümör en kötü huyludur. Derece IV tümör hücreleri çok anormaldir. Hızlı bir şekilde büyür ve beynin bölgelerine yayılır. Ameliyat beyne zarar vermeden tüm bu bölgelere ulaşamaz, bu nedenle sıklıkla başka tür tedavilere ihtiyaç duyulur. Derece IV tümörün bir örneği glioblastoma multiforme‘dir.
Beyin tümörü derecelendirme sisteminin amacı, tümörün olası büyüme hızını ve beynin içine yayılma olasılığını göstermektir, sonuçları tahmin etmede ve tedavi planlamasında kullanılır. Beyin tümörleri Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından derecelendirilir ve sınıflandırılır.
Beyin Tümörü Tipleri
Beyin tümörleri birincil veya ikincil olarak kategorize edilir.
Beyin tümörleri beyninizde başlayabilir (birincil beyin tümörleri) veya kanser vücudunuzun diğer bölümlerinde başlayabilir ve burdan beyninize (ikincil veya metastatik beyin tümörleri) yayılabilir.
Birçok farklı beyin tümörü çeşidi bulunmaktadır. Bazı beyin tümörleri kansersizdir (iyi huylu), bazı beyin tümörleri ise kanserlidir (kötü huylu).
Birincil Beyin Tümörleri
Birincil (primer) beyin tümörleri, beyinde başlayan tümörlerdir. Bunlar iyi huylu veya malign (kanserli, kötü huylu) olabilir ve birçok farklı tipte olabilir.
Birincil beyin tümörleri, beynin kendisinde veya beyin ve omuriliği örten doku tabakasından (meninksler), kranial sinirler, hipofiz bezi veya epifiz bezi gibi ona yakın dokularda ortaya çıkar.
Birincil beyin tümörleri, normal hücreler DNA’larında hata (mutasyonlar) aldığında başlar. Bu mutasyonlar, hücrelerin artan oranlarda büyümesine ve bölünmesine ve sağlıklı hücreler öldüğünde yaşamaya devam etmesine izin verir. Sonuç, bir tümör oluşturan anormal hücrelerin bir kütlesidir.
Yetişkinlerde, primer beyin tümörleri, kanserin başka yerlerde başladığı ve beyne yayıldığı ikincil beyin tümörlerinden çok daha az yaygındır.
Birçok farklı birincil (primer) beyin tümörü vardır. Her biri adını ilgili hücre türünden alır. Örnekler:
- Gliomalar: Glioma, beyin ve omurilikte meydana gelen bir tümör türüdür. Gliomlar, astrositom, ependimom ve oligodendrogliomaları içerir. Gliomalar, birincil beyin tümörlerinin en yaygın tiplerinden biridir.
- Menenjiomlar: Menenjiom, beyninizi ve omuriliğinizi çevreleyen zarlardan (meninksler) kaynaklanan bir tümördür. Çoğu menenjiyom kansersizdir.
- Akustik nöroma (schwannomlar): Bunlar iç kulağınızdan beyninize giden dengeyi ve işitmeyi kontrol eden sinirler üzerinde gelişen iyi huylu tümörlerdir.
- Hipofiz adenomları: Bunlar çoğunlukla beynin tabanındaki hipofiz bezinde gelişen iyi huylu tümörlerdir. Bu tümörler, vücutta etkileri olan hipofiz hormonlarını etkileyebilir.
- Medulloblastomlar: Bunlar çocuklarda en sık görülen kanserli beyin tümörleridir. Medulloblastom, beyincik denilen beynin alt kısmında başlayan kanserli (malign) bir beyin tümörüdür. Beyincik kas koordinasyonu, denge ve hareket ile ilişkilidir.
- Germ hücreli tümörler: Germ hücreli tümörler üreme hücrelerinden oluşan büyümelerdir. Tümörler kanserli veya kanserli olmayabilir. Kanserli çoğu germ hücreli tümör, testis kanseri veya yumurtalık kanseri olarak ortaya çıkar. Ancak bazen germ hücreli tümörler beyin gibi vücudun diğer kısımlarını etkiler.
- Kraniofarenjioma: Bu nadir, kanserli olmayan tümörler, birçok vücut fonksiyonunu kontrol eden hormonları salgılayan beynin hipofiz bezinin yakınında başlar. Kraniofarenjioma yavaş yavaş büyüdükçe, hipofiz bezini ve beynin yakınındaki diğer yapıları etkileyebilir.
İkincil Beyin Tümörleri
İkincil (metastatik) beyin tümörleri, vücudunuzun başka bir yerinde başlayan ve daha sonra beyninize yayılan (metastaz) kanserden kaynaklanan tümörlerdir. (bkz: beyin metastazı)
İkincil beyin tümörleri en sık kanser öyküsü olan kişilerde görülür. Ancak nadir durumlarda, metastatik bir beyin tümörü, vücudunuzun başka yerlerinde başlayan kanserin ilk belirtisi olabilir.
İkincil beyin tümörleri kanser olarak kabul edilir (beyin kanseri) ve kötü huyludur. Beyindeki metastatik tümörler, kanserli her dört hastadan yaklaşık birini veya yılda yaklaşık 150.000 kişiyi etkiler. Akciğer kanseri olan kişilerin yaklaşık yüzde 40’ına kadar metastatik beyin tümörleri gelişir. (bkz: akciğer metastazı)
Herhangi bir kanser beyne yayılabilir, ancak yaygın tipler şunları içerir:
- Meme kanseri
- Kolon kanseri
- Böbrek kanseri
- Akciğer kanseri
- Melanom
Beyin Tümörü Belirtileri
Beyin tümörü belirtileri büyük ölçüde değişir ve tümörün konumuna, büyüklüğüne ve büyüme hızına bağlıdır. Bazı tümörler beyin dokusunu istila ederek doğrudan hasara neden olur, bazıları da beyinde baskıya neden olur. Büyüyen bir tümör beyin dokusuna baskı yaparken belirgin semptomlarınız ortaya çıkar.
Beyin tümörü belirtileri genel olarak şunları içerebilir:
- Yavaş yavaş daha sık ve daha şiddetli hale gelen baş ağrıları
- Açıklanamayan bulantı veya kusma
- Nöbetler veya konvülsiyonlar (havale geçirmeler)
- Vücudun bir tarafında zayıflık veya felç
- Bulanık görme, çift görme veya periferik görme kaybı gibi görme sorunları
- Duyma, tatma veya koku alma yeteneğinde değişiklikler
- Kontrol edilemeyen (istemdışı) hareketler
- Duygudurum, kişilik, duygu ve davranış değişiklikleri
- Baş dönmesi veya vertigo
- Konuşma ve anlama zorluğu (afazi)
- Denge ve koordinasyon zorlukları
- Yüz, kol veya bacaktaki kas zayıflığı
- Hafıza kaybı, kafa karışıklığı
Beyin Tümörü Nedenleri ve Risk Faktörleri
Birincil beyin tümörünün kesin nedeni bilinmemektedir. İkincil bir beyin tümörü ise vücudun başka bir bölümünden yayılan kanserden kaynaklanır. Doktorlar, birincil beyin tümörü geliştirme olasılığını artıran bazı risk faktörleri belirlemiştir. Bu risk faktörleri şunları içerir:
- Yaş: Beyin tümörleri çocuklar ve yaşlı yetişkinlerde daha yaygındır, ancak her yaştan insan bir beyin tümörü geliştirebilir.
- Cinsiyet: Genel olarak, erkeklerin kadınlardan beyin tümörü geliştirme olasılığı daha yüksektir. Bununla birlikte, menenjiom gibi bazı spesifik beyin tümörleri kadınlarda daha sık görülür.
- Kimyasal maruziyet: Çözücülere, pestisitlere, yağ ürünlerine, kauçuğa veya vinil klorüre maruz kalmak beyin tümörü geliştirme riskini artırabilir. Bununla birlikte, bu olası bağlantıyı destekleyen henüz bilimsel bir kanıt yoktur.
- Irk ve etnik köken: Amerika Birleşik Devletleri’nde, beyaz insanların gliom geliştirme olasılığı daha yüksektir, ancak menenjiom geliştirme olasılığı siyah insanlardan daha düşüktür. Ayrıca, Kuzey Avrupa’daki insanların Japonya’daki insanlara göre beyin tümörü geliştirme olasılığı iki katından fazladır.
- Radyasyona maruz kalma: İyonlaştırıcı radyasyon adı verilen bir radyasyon türüne maruz kalan kişilerde beyin tümörü riski artar. İyonlaştırıcı radyasyonun örnekleri, kanseri tedavi etmek için kullanılan radyasyon terapisini ve atom bombalarının neden olduğu radyasyon maruziyetini içerir.
- Aile öyküsü ve genetik durumlar: Beyin tümörlerinin küçük bir kısmı (yaklaşık %5) bilinen genetik durumlarla ilişkilidir. Bu nadir sendromlardan birine sahip olan kişilerin beyin tümörü alma riski artar. Bunlar:
- Nörofibromatozis
- Tüberoz skleroz (TS)
- Von Hippel – Lindau Hastalığı
- Li-Fraumeni sendromu
- Turner sendromu
- Turcot sendromu
- Gorlin sendromu
Araştırmacılar ayrıca bir kişinin beyin tümörü riskini artırabilecek birçok faktöre de bakmışlardır. Bunlar:
- Cep telefonu kullanımı
- Enerji hatlarının yakınında yaşamak
- Bazı virüslerle enfeksiyon
Şimdiye kadar bu diğer faktörleri beyin tümörlerine bağlayan güçlü bir kanıt yoktur. Bu olası bağlantılar üzerine araştırmalar devam etmektedir.
Beyin Tümörü Teşhisi
Beyin tümörü teşhisinde kullanılan testler ve prosedürler şunlardır:
- Nörolojik muayene: Nörolojik muayenede doktorunuz görme, işitme, denge, koordinasyon, güç ve reflekslerinizi kontrol edebilir. Bu alanlardan bir veya daha fazlasındaki sorunlar, beyninizin beyin tümörü tarafından etkilenebilecek kısmı hakkında ipuçları sağlayabilir.
- Görüntüleme testleri: Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) genellikle beyin tümörlerinin teşhisine yardımcı olmak için yaygın olarak kullanılır. Bazı durumlarda, MRG çalışmanız sırasında beyin dokusundaki farklılıkları göstermek için kolunuzdaki bir damardan bir boya (kontrast madde) enjekte edilebilir.
Fonksiyonel MRG, perfüzyon MRG ve manyetik rezonans spektroskopisi dahil olmak üzere bir dizi özel MRG tarama bileşeni, doktorunuzun tümörü değerlendirmesine ve tedaviyi planlamasına yardımcı olabilir.
Bazen bilgisayarlı tomografi (BT) dahil olmak üzere başka görüntüleme testleri önerilmektedir. Pozitron emisyon tomografisi (PET) beyin görüntüleme için kullanılabilir, ancak genellikle diğer kanser türlerinde olduğu gibi beyin kanseri görüntüleri oluşturmak için yararlı değildir.
- Biyopsi: Beyin tümörünü çıkarma operasyonunun bir parçası olarak biyopsi yapılabilir veya iğne kullanılarak biyopsi yapılabilir.
Stereotaktik iğne biyopsisi, ulaşılması zor bölgelerdeki veya beyninizdeki daha kapsamlı bir operasyondan zarar görebilecek çok hassas bölgelerdeki beyin tümörleri için yapılabilir. Beyin cerrahınız kafatasınıza küçük bir delik açar. Daha sonra delikten ince bir iğne sokulur. Doku, sıklıkla BT veya MRG taraması ile yönlendirilen iğne kullanılarak çıkarılır.
Biyopsi örneği daha sonra kanserli veya iyi huylu olup olmadığını belirlemek için mikroskop altında görüntülenir. Gelişmiş laboratuvar testleri doktorunuza prognozunuz ve tedavi seçenekleriniz hakkında ipuçları verebilir.
- Ek testler: Beyin tümörünün vücudun başka bir bölgesinden yayılan kanserin bir sonucu olabileceğinden şüpheleniliyorsa, doktorunuz kanserin nereden kaynaklandığını belirlemek için ek test ve prosedürleri önerebilir. Örneğin, akciğer kanseri bulgularını aramak için bilgisayarlı tomografi (BT) veya pozitron emisyon tomografisi (PET) taraması olabilir.
Beyin Tümörü Tedavisi
Beyin tümörü tedavisi, genel sağlığınız ve tercihlerinizin yanı sıra tümörün tipine, büyüklüğüne ve konumuna bağlıdır.
Beyin tümörü tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
Ameliyat
Beyin tümörü ameliyatla çıkarılacak bir yerde bulunuyorsa, cerrahınız mümkün olduğunca beyin tümörünün çoğunu çıkarmaya çalışacaktır. Bazı olgularda tümörler küçük olduğundan çevredeki sağlıklı beyin dokusundan ayrılması kolaydır.
Tümörün sadece bir bölümünün bile çıkarılması, belirtilerinizi ve semptomlarınızı azaltmanıza yardımcı olabilir. Diğer durumlarda, tümörler çevresindeki dokudan ayrılamazlar veya beyninizdeki hassas bölgelerin yakınında bulunurlar bu da cerrahiyi riskli hale getirebilir. Bu durumlarda doktorunuz tümörü olduğu gibi bırakabilir.
Beyin tümörü ameliyatı, enfeksiyon ve kanama gibi riskler taşır. Diğer riskler, beyninizin tümörünüzün bulunduğu kısmına bağlı olabilir. Örneğin, gözünüze bağlanan sinirlerin yakınında bir tümörde cerrahi görme kaybı riski taşıyabilir.
Radyasyon Terapisi
Radyasyon tedavisi, tümör hücrelerini öldürmek için X-ışınları veya protonlar gibi yüksek enerjili ışınlar kullanır. Radyasyon tedavisi vücudunuzun dışındaki bir makineden gelebilir (dış ışın radyasyonu) veya çok nadir durumlarda, radyasyon vücudunuzun içine beyin tümörünüze yakın olarak yerleştirilebilir (brakiterapi).
Dış ışın radyasyonu beyninizin tümörün bulunduğu bölgeye odaklanabilir veya tüm beyninize (tüm beyin radyasyonu) uygulanabilir. Tüm beyin radyasyonu çoğunlukla vücudun başka bir kısmından beyne yayılan ve beyinde birden fazla tümör oluşturan kanseri tedavi etmek için kullanılır.
Beyin tümörü olan kişilerde kullanılmak üzere proton ışınlarını kullanan daha yeni bir radyasyon tedavisi formu araştırılmaktadır. Beynin hassas bölgelerine çok yakın olan tümörler için, proton tedavisi radyasyonla ilişkili yan etki riskini azaltabilir. Ancak proton tedavisinin, X-ışınları ile standart radyasyon tedavisinden daha etkili olduğu kanıtlanmamıştır.
Radyasyon tedavisinin yan etkileri aldığınız radyasyonun tipine ve dozuna bağlıdır. Radyasyon sırasında veya hemen sonrasında görülen yaygın yan etkiler arasında yorgunluk, baş ağrıları, hafıza kaybı ve kafa derisi tahrişleri bulunur.
Radyocerrahi
Radyocerrahi, stereotaktik radyocerrahinin (SRS) yaygın adıdır. SRS radyasyon tedavisinin özel bir şeklidir ve geleneksel anlamda cerrahi olarak kabul edilmez, çünkü bu prosedürde kesi (insizyon) yoktur.
Diğer radyasyon formları gibi, stereotaktik radyocerrahi de hedeflenen hücrelerin DNA’sına zarar vererek çalışır. Bu prosedürde, birden fazla radyasyon ışını direkt olarak tümöre odaklanır.
Her bir ışın nispeten düşük enerjilidir, ancak tüm ışınların beyin tümöründe buluştuğu nokta, tümör hücrelerini öldürmek için çok büyük miktarda radyasyon alır. Radyocerrahide, Gamma Knife veya lineer hızlandırıcı gibi farklı teknoloji türleri kullanılmaktadır.
Kemoterapi
Kemoterapi, kanser hücrelerini yok etmek için anti-kanser (sitotoksik) ilaçların kullanılmasıdır. Kemoterapi ilaçları hap halinde oral yoldan alınabilir veya damar içine enjekte edilebilir (intravenöz olarak). Beyin tümörlerini tedavi etmek için birçok kemoterapi ilacı mevcuttur.
Kemoterapi yan etkileri aldığınız ilaçların tipine ve dozuna bağlıdır. Kemoterapi bulantı, kusma ve saç dökülmesine neden olabilir.
Beyin tümör hücrelerinin testleri kemoterapinin sizin için yararlı olup olmayacağını belirleyebilir. Sahip olduğunuz beyin tümörünün tipi de kemoterapiyi tavsiye edip etmemeyi belirlemede yardımcı olur.
Hedefli İlaç Tedavisi
Hedefli ilaç tedavileri kanser hücrelerinde bulunan spesifik anormalliklere odaklanır. Bu anormallikleri bloke ederek, hedefli ilaç tedavileri kanser hücrelerinin ölmesine neden olabilir.
Belirli beyin tümörü tipleri için hedefe yönelik terapi ilaçları mevcuttur ve klinik çalışmalarda çok daha fazlası araştırılmaktadır. Hedefli tedavinin birçok farklı formu geliştirilmektedir.
Rehabilitasyon
Beyin tümörleri motor becerilerini, konuşmayı, görmeyi ve düşünmeyi kontrol eden beyin kısımlarında gelişebileceğinden, rehabilitasyon iyileşmenin gerekli bir parçası olabilir.
İhtiyaçlarınıza bağlı olarak, fizik tedavi, mesleki terapi, konuşma terapisi ve okul çağındaki çocuklara hafızalarındaki değişikliklerle başa çıkmalarında ve beyin tümörü sonrası düşünme konusunda yardımcı olmak için özel ders verilebilir.
Alternatif Tıp
Tamamlayıcı ve alternatif beyin tümörü tedavileri hakkında çok az araştırma yapılmıştır. Beyin tümörlerini iyileştirmek için alternatif tedavilerin etkinliği kanıtlanmamıştır. Ancak, tamamlayıcı tedaviler, beyin tümörü tanısının stresiyle başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
Beyin tümörü belirtileri ile başa çıkmanıza yardımcı olabilecek bazı tamamlayıcı tedaviler şunları içerir:
- Akupunktur
- Sanat rerapisi
- Egzersiz
- Meditasyon
- Müzik terapisi
- Gevşeme egzersizleri
Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is a brain tumor?
2: Grades of brain tumors
3: Primary and secondary brain tumours
4: About brain tumors
5: Brain tumor guide
6: Brain tumor risk factors