Tuberoskleroz Nedir? Tuberoskleroz Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Tuberoskleroz (tuberous sclerosis, TS), doğumdan kısa bir süre sonra ortaya çıkan, nadir görülen bir genetik hastalıktır. Tuberoskleroz ayrıca tuberoz skleroz (TS), tuberoz skleroz kompleksi (TSK), bourneville pringle sendromu ve epiloia olarak da adlandırılmaktadır.

Hastalık, geniş bir potansiyel belirti ve semptom yelpazesine neden olabilir ve vücudun çeşitli organ sistemlerinde benign (kanserli olmayan) tümörlerin oluşumu ile ilişkilidir. Bu tümörler genellikle hamartom olarak adlandırılır ve en çok beyin, cilt, kalp, gözler, böbrekler ve akciğerlerde büyür.

Hamartom, büyüdüğü bölgedeki normal doku ve hücrelerin anormal bir karışımından oluşan tümör veya tümör benzeri bir büyüme için kullanılan genel bir terimdir. Hamartomlar malign değildir; metastaz yapmazlar ve vücudun diğer bölgelerine yayılmazlar. Ancak, bu anormal büyümeler daha da büyüyebilir ve etkilenen organ sistemine zarar verebilirler.

Tuberoz sklerozlu bireylerde bu anormal büyümelerin sayısı, büyüklüğü ve spesifik yeri geniş ölçüde değişebilir ve sonuç olarak bozukluğun şiddeti de geniş ölçüde değişebilir.

Tuberoskleroz, bilinmeyen nedenlerden dolayı spontan (sporadik olarak) oluşabilen veya otozomal dominant (baskın) bir özellik olarak kalıtsal olarak ortaya çıkabilen bir gen veya genlerdeki değişikliklerden (mutasyonlardan) kaynaklanır. Çoğu vaka, ailede hastalık öyküsü olmayan yeni (sporadik veya de novo) gen mutasyonlarını temsil eder.

En az iki farklı genin mutasyonlarının tuberoz skleroza neden olduğu bilinmektedir. Bunlar TSC1 veya TSC2 genidir.

Tuberosklerozun bilinen bir tedavisi yoktur, ancak çoğu insan normal bir ömre sahip olmayı bekleyebilir. Tedaviler bireysel semptomlara yöneliktir ve doktorunuz tarafından dikkatli bir şekilde izlenmesi tavsiye edilir.

Tuberoskleroz Nekadar Yaygındır?

TS, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 6.000 yenidoğandan 1’ini etkileyen nadir bir genetik bozukluktur. ABD’de yaklaşık 40.000 ila 80.000 kişide olduğu tahmin edilmektedir. Avrupa’da yaygınlığın ise, 25.000’de 1 ile 11.000’de 1 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Dünya çapında 2 milyon insanın bu bozukluğa sahip olduğuna inanılıyor. Erkekler ve kadınlar eşit sayıda etkilenir ve bozukluk tüm ırklarda ve etnik gruplarda görülür.

Tuberosklerozun Nedenleri

TS, TSC1 geni veya TSC2 geni olmak üzere iki farklı genin birindeki değişiklik (mutasyon) nedeniyle ortaya çıkar. Bunlardan sadece birine sahip olmak hastalığa neden olabilir.

TSC1 geni, kromozom 9’un (9q34) uzun kolunda (q) bulunur ve tümör baskılayıcı olarak işlev gördüğü düşünülen hamartin adı verilen proteinin üretimini düzenler (kodlar). TSC2, kromozom 16’nın (16p13.3) kısa kolunda (p) bulunur tuberin adı verilen farklı bir tümör baskılayıcı proteini kodlar.

Genler, vücudun birçok fonksiyonunda kritik bir rol oynayan proteinlerin oluşturulması için talimatlar sağlar. Bir genin mutasyonu meydana geldiğinde, protein ürünü hatalı, yetersiz veya eksik olabilir. Belirli proteinin işlevlerine bağlı olarak, bu beyin de dahil olmak üzere vücudun birçok organ sistemini etkileyebilir. Genellikle, TSC2 genindeki değişiklikler daha şiddetli bir hastalık seyrine neden olur.

Birçok durumda, tuberoskleroza neden olan değişiklik, yeni (sporadik veya de novo) bir mutasyon olarak meydana gelir. Bununla birlikte, bu tür değişiklikler baskın kalıtım yoluyla da iletilebilir.

TS vakalarının sadece üçte birinin kalıtsal olduğu bilinmektedir. Diğer üçte ikisi, gebe kalma sırasında veya insan embriyosunun erken gelişmesi sırasında meydana gelen spontan ve öngörülemeyen bir mutasyondan kaynaklanır.

Tuberoz sklerozunuz varsa, durumu biyolojik çocuklarınıza geçirme olasılığı yüzde 50’ye kadardır. Durumun şiddeti değişebilir. Tuberoz sklerozlu bir ebeveyn, bozukluğun daha hafif veya daha şiddetli bir formuna sahip bir çocuğa sahip olabilir.

Tuberoskleroz Belirtileri

TS çok değişken bir hastalıktır. Hastalığın belirtileri ve ciddiyeti, aynı ailenin üyeleri arasında bile kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu, kısmen, söz konusu olan belirli organ sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Vücudun herhangi bir organ sistemi etkilenebilir, ancak en çok beyin, gözler, böbrekler, kalp, akciğerler ve cilt etkilenir.

Tuberoskleroz belirtileri, kanserli olmayan büyümelerden (iyi huylu tümörler) kaynaklanır. Belirtiler, bu büyümelerin büyüklüğüne veya konumuna bağlı olarak hafif ila şiddetli olabilir.

TS, hafif hastalıklara veya yaşam kalitesini etkileyebilecek önemli komplikasyonlara neden olabilir veya hastalık potansiyel olarak ciddi, hayatı tehdit edici olabilir.

Bozukluğun oldukça değişken doğası nedeniyle, etkilenen bireylerin aşağıda belirtilen semptomların hepsine sahip olmayabileceğini ve bozukluğun derecesi ve ilerlemesinin her bireyde benzersiz olacağını bilmek önemlidir.

Ebeveynler, çocuklarının doktoru ve sağlık ekibi ile kendi özel durumları, ilişkili semptomları ve genel prognozları hakkında konuşmalıdır.

Her ne kadar belirtiler tuberosklerozu olan her kişi için benzersiz olsa da, şunları içerebilir:

  • Deri anormalikleri: Neredeyse tuberosklerozu olan tüm bireylerde ciltte anormallikler gelişir. Birçok bebeğin doğumunda veya bebeklik döneminde derileri üzerinde beyaz yamalar veya lekeler (hipomelanotik maküller) vardır. Bu anormal cilt lekeleri boyut ve şekil olarak değişebilir ve bazen açık tenli bebeklerde fark edilmesi oldukça zor olabilir. Çocuklukta başlayan ve sivilceye benzeyen yüz büyümeleri (anjiyofibromlar) de yaygındır.
  • Beyin/Nöbetler: TS’li bireylerde kortikal yumrular, subependimal nodüller ve subependimal dev hücreli astrositom (SEGA) (bir tür beyin tümörü) dahil olmak üzere çeşitli beyin anormallikleri görülebilir. Bazı bireyler bu değişikliklerin hepsine sahip olurken, bazıları ise hiç sahip olmayacak. Bununla birlikte, TSC’li bireylerin büyük çoğunluğu bu anormalliklerden birine sahip olacaktır.

Beyindeki tümörler/büyümeler, tuberoz sklerozun ilk belirtisi olabilen nöbetler ile ilişkili olabilir. Küçük çocuklarda, infantil spazm adı verilen yaygın bir nöbet türü, başın ve bacakların tekrarlayan spazmları olarak ortaya çıkar.

  • Bilişsel engelli: Tuberoz skleroz gelişimsel gecikmeler ve bazen zihinsel engellilik veya öğrenme güçlüğü ile ilişkili olabilir. Otizm spektrum bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi zihinsel sağlık bozuklukları da ortaya çıkabilir. Tuberoz sklerozu olan çocukların yaklaşık yarısı zihinsel engellidir.
  • Davranış sorunları: Yaygın davranış sorunları hiperaktivite, kendine zarar verme ve saldırganlık veya sosyal ve duygusal uyum ile ilgili sorunları içerebilir.
  • Böbrek problemleri: Tuberosklerozlu çoğu insan böbreklerinde kanserli olmayan büyümeler geliştirir ve yaşlandıkça bunlar daha da artabilir. Böbreklerdeki hamartomlar, sorunlara neden olabilir ve hatta böbrek yetmezliğine yol açabilir.
  • Kalp sorunları: Hamartomlar kan akışını engelleyebilir veya kalbin ritmini değiştirebilir. Kalp hamartomları genellikle bir çocuk büyüdükçe küçülür.
  • Akciğer problemleri:Akciğerlerde gelişen hamartomlar, özellikle fiziksel aktivite veya egzersizle, öksürüğe veya nefes darlığına neden olabilir. Bu iyi huylu akciğer tümörleri kadınlarda erkeklerden daha sık görülür.
  • Göz anormallikleri: Büyüme/tümör, gözün arkasındaki ışığa duyarlı dokuda (retina) beyaz lekeler olarak görünebilir. Bu kanser olmayan tümörler her zaman vizyona müdahale etmez. Ancak, gözdeki tümörler çok büyürse, retinayı bloke ederek görme kaybına veya körlüğe neden olabilir.
  • Diğer: Diş problemleri, diş etlerinde veya dilde büyüme ve tırnakların çevresinde büyümeler de görülebilir.

Nasıl Teşhis Edilir?

Çocuğunuzun belirtilerine bağlı olarak, beyin (nörolog), kalp (kardiyolog), gözler (göz doktoru), cilt (dermatolog), böbrekler (nefrolog) ve diğer birkaç farklı uzman tarafından değerlendirilebilir.

Doktorlar fiziki muayene yapacak, semptomları ve aile geçmişini tartışacak ve genellikle tuberoz skleroz ile ilişkili tipik büyümeleri (benign tümörler) arayacaktır. Ayrıca, tuberosklerozu teşhis etmek ve ilgili problemleri tanımlamak için genetik testler de dahil olmak üzere birkaç test isteyeceklerdir:

  • Nöbet değerlendirme: Çocuğunuz nöbet geçirdiyse, tanı testi muhtemelen bir elektroensefalogram (EEG) içerecektir. Bu test beyindeki elektriksel aktiviteyi kaydeder ve çocuğunuzun nöbetlerine neyin yol açtığını belirlemede yardımcı olabilir.
  • Görüntüleme testleri: Vücuttaki tümörleri saptamak için, MRG, bilgisayarlı tomografi (BT taraması) ve ultrason beynin veya vücudun diğer bölümlerinin ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için kullanılabilir.
  • Kalp değerlendirme: Kalbinin etkilenip etkilenmediğini belirlemek için, ekokardiyogram ve elektrokardiyogram (EKG) tanı testleri kullanılır.
  • Göz testi: Göz muayenesi göz tümörlerini kontrol etmek için yapılır.
  • Psikiyatrik değerlendirme: Rutin taramaya dayanarak gerekirse, bir psikiyatrist veya psikolog ile yapılan bir değerlendirme, gelişimsel veya zihinsel engelleri, eğitimsel veya sosyal sorunları ve davranışsal veya duygusal bozuklukları tanımlayabilir.
  • Genetik test: Kan örneğinden yapılan gen testleri de tuberosklerozu doğrulayabilir.

Tuberoskleroz Tedavisi

Tuberosklerozun tedavisi olmamasına rağmen, uygulanan bazı tedaviler spesifik semptomları yönetmeye yardımcı olabilir. Örneğin:

İlaçlar

Nöbetleri kontrol altına almak için anti-nöbet ilaçları reçete edilebilir. Diğer ilaçlar kalp ritmi, davranış problemleri veya diğer belirti ve semptomları yönetmede yardımcı olabilir. Cerrahi olarak çıkarılamayan belirli beyin ve böbrek büyümelerini tedavi etmek için de bazı ilaçlar kullanılabilir. Cilt büyümeleri içinde bazı merhemler reçete edilebilir.

Ameliyat

Bir büyüme böbrek veya kalp gibi belirli bir organın çalışmasını etkiliyorsa ameliyatla çıkarılabilir. Bazen cerrahi, ilaca yanıt vermeyen beyin büyümelerinin neden olduğu nöbetleri kontrol etmeye yardımcı olur. Dermabrazyon veya lazer tedavisi gibi cerrahi işlemler cilt büyümesinin görünümünü iyileştirebilir.

Çeşitli Terapi Türleri

Mesleki, fiziksel veya konuşma terapisi gibi erken müdahale hizmetleri, bu alanlarda özel ihtiyaçları olan tuberoz sklerozlu çocukların günlük görevleri ve faaliyetleri yönetme yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.

Eğitim ve Mesleki Hizmetler

Erken müdahale ve özel ihtiyaç hizmetleri, gelişimsel gecikmeler ve davranış sorunları olan çocukların uyum sağlamalarına yardımcı olabilir. Gerektiğinde, sosyal, mesleki ve rehabilitasyon hizmetleri yaşam boyunca devam edebilir.

Psikiyatrik ve Davranış Yönetimi

Bir ruh sağlığı uzmanı ile konuşmak, çocukların bu bozukluğu kabul etmelerine ve yaşama uyum sağlamalarına yardımcı olabilir. Ayrıca davranışsal, sosyal veya duygusal konuların ele alınmasına yardımcı olabilir ve kaynakları önerebilir.

Tuberoskleroz Yaşam Süresi

Erken tanı, tuberoz sklerozlu çoğu çocuğun aktif, bağımsız yaşam sürmeleri için ihtiyaç duydukları bakımı almasına yardımcı olabilir.

Tuberosklerozun ciddi komplikasyonları arasında kontrol edilemeyen nöbetler ve beyin, böbrek ve kalp tümörleri bulunur. Bu komplikasyonlar tedavi edilmezse, erken ölüme yol açabilir.

Belirtiler her insanda çok fazla çeşitlilik gösterdiğinden, uzun süreli görünüm de değişmektedir. Doğru tedavilerle, tuberosklerozlu çoğu insan normal bir ömre sahip olabilir.


Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is tuberous sclerosis complex (TSC)?
2: About tuberous sclerosis
3: Tuberous sclerosis overview

onay Bu yazı yalnızca "yüksek kaliteli kaynaklar" referans alınarak yazılmıştır.
YAZAR: Cüneyt Şakar
Genel sağlık, hastalıklar ve sağlıklı yaşam bilgisini erişilebilir ve anlaşılabilir hale getirmeye adamış sertifikalı bir sağlık yazarıdır.
Başa dön tuşu