Afazi Nedir? Afazi Tipleri, Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Afazi (aphasia), beynin dilden sorumlu alanların hasar görmesinden (genellikle beynin sol tarafı) kaynaklanan bir dil bozukluğudur. Afazi, konuşma, dinleme, anlama, okuma ve yazmada zorluklara neden olabilir, ancak zekayı etkilemez.

Afazisi olan bireyler ayrıca dizartri, apraksi, kognitif bozukluk veya yutkunma sorunları gibi başka problemler de yaşayabilir. Ayrıca beynin sağ tarafında hasar gören kişiler konuşma ve dil sorunlarının ötesinde ek zorluklar da yaşayabilir.

Konuşamama hastalığı (afazi), genellikle inme (felç) ya da kafa travması sonrasında aniden ortaya çıkar. Fakat yavaş yavaş büyüyen bir beyin tümörü, epilepsi semtomu veya ilerleyici bir nörolojik hastalık sonucu da yavaş yavaş ortaya çıkabilir.

Bu durumdan çocuklar da dahil olmak üzere her yaştan insan etkilenebilir. Ancak en sık görülme nedeni inme olduğundan, afazi olanların çoğunluğu orta yaş ve üzeri kişilerdir.

Bilgicik: Ulusal Nörolojik Bozukluklar Ve İnme Enstitüsü (NINDS), Amerika’da yaklaşık 1 milyon kişinin afazi geçirdiğini tahmin ediyor.

Afazi Tipleri

• Broca Afazisi
• Wernicke Afazisi
• Anomal (anomik) afazi
• Global afazi
• Primer progresif afazi (PPA)

Afazinin tipi, beynin hangi bölümünün hasar gördüğüne bağlıdır. Her tip, hafif ila şiddetli değişen bozulmaya neden olabilir. Afazinin yaygın tipleri şunlardır:

Akıcı Olmayan Afazi (Broca Afazisi)

Akıcı olmayan afazisi olan insanlar ne söylemek istediğini bilir, ancak başkalarına anlatmakta güçlük çeker. Bu güçlük hem sözlü hem de yazılı iletişimde görülür. Genellikle beynin alın (frontal) kısmının korteksinin arka tarafında bulunan Broca alanındaki bir hasardan kaynaklanır.

Akıcı Afazi (Wernicke Afazisi)

Bu tip afazisi olan insanlar konuşulanları duyabilir veya yazılanları okuyabilir, ancak anlamını anlamayabilirler. Genellikle sol temporal lobda bulunan Wernicke alanındaki bir hasardan kaynaklanır.

Anomal (anomik) Afazi

Kişi anlaşılır ve akıcı konuşmasına rağmen bazen uygun bir kelimeyi bulmakta güçlük çeker. Buna anomi denir. Kişi konuşma ve yazma için doğru sözcükleri bulmaya çabalar fakat hatırlayamazlar. Bu yüzden konuşma ve yazmada güçlük çekerler.

Global Afazi

Afazinin en şiddetli türüdür. Sıklıkla felç geçirildikten hemen sonra görülür. Kişi konuşma ve anlama konusunda zorlanır. Buna ek olarak, kişi okuyamaz veya yazamaz.

Primer Progresif Afazi (PPA)

PPA, konuşma, okuma, yazma ve konuştuğunu anlama becerilerinin yavaş yavaş kaybedildiği nadir bir türdür. Beyindeki bir hasardan kaynaklanmayan PPA, dejeneratif bir hastalıktır ve dili diğer bilişsel işlevlerden önce bozan bir demans türüdür.

Felçle görülen türler uygun tedaviyle düzelebilir, ancak primer progresif afazinin nedeni tam olarak bilinmediği için herhangi bir tedavi yoktur. Fakat konuşma terapisi ve ilaçların bir kombinasyonundan yararlanılabilir ve belirtiler hafifletilebilir.

Bilgicik: Uluslararası Afazi Derneği (Association Internationale Aphasie (AIA)) verilerine göre inmeden hayatta kalan insanların yaklaşık %25 ila %40’ında afazi görülüyor.

Afazinin Nedenleri Nelerdir?

Beynin konuşmayı ve dil tanımayı denetleyen kısmına dil merkezi denir. Buna Broca alanı ve Wernicke alanı da dahildir. Afazi, beynin bu kısımlarından herhangi birinde veya bunları birbirine bağlayan sinir yollarında oluşan hasarlardan kaynaklanır.

Afazinin en yaygın nedeni inmeden (felç) kaynaklanan beyin hasarıdır. Bu da beyindeki bir kan damarının tıkanması veya kopması sonucu oluşur. Beyindeki kan kaybı, dili kontrol eden bölgelerde beyin hücresinin ölümüne veya hasar görmesine neden olur.

Şiddetli bir baş yaralanması, bir tümör, enfeksiyon, alzheimer, parkinson, epilepsi, migren veya dejeneratif bir süreçten kaynaklanan beyin hasarı da afaziye neden olabilir. Bu durumlarda, afazi genellikle hafıza sorunları veya karışıklık gibi diğer bilişsel problem türleriyle ortaya çıkar.

Bazen geçici olarak afazi atakları da meydana gelebilir. Bunlar migren, nöbetler ya da geçici iskemik atağa (TIA) bağlı olabilir. TIA, kan akışı beynin bir bölgesine geçici olarak bloke edildiğinde gerçekleşir. TIA yaşayan insanlarda yakın gelecekte inme riski yüksektir.

Afazinin Belirtileri Nelerdir?

Afazinin asıl belirtileri şunları içerir:

• Genel olarak konuşmada sorun yaşama
• Konuşmada garip veya uygun olmayan kelimeleri kullanma
• Cümleleri oluşturmak için kelimeleri biraraya getirmekte zorlanma
• Özellikle hızlı konuşulduğunda (örneğin, radyo veya televizyon haberleri) ya da uzun cümlelerde söylenenleri yanlış anlama
• Arka plan gürültüsü olduğunda veya grup halindeki bir konuşmayı anlamakta zorluk çekme
• Kitapları ve diğer yazılı materyalleri okuma zorluğu
• Sayı kavramlarını anlamada güçlük çekme (örn. Zamanı söylemek, para saymak, ekleme ve çıkarma işlemlerini yanlış yapma)

Nasıl Teşhis Edilir?

Doktorunuz muhtemelen fiziksel ve nörolojik bir muayene yapacak, gücünüzü test edecek, his ve reflekslerinizi kontrol edecek ve kalbinizi ve boynunuzdaki damarları dinleyecektir. Doktor ayrıca belirli komutlar verebilir ve farklı öğelerin veya nesnelerin adlarını sorabilir.

Bu testlerin sonuçları doktorun kişinin afazisinin olup olmadığını belirlemesine yardımcı olur. Bu testlerin yanında ayrıca afazinin nedenini hızlı bir şekilde belirlenebilmesi için büyük olasılıkla bir MR görüntüleme testi de isteyecektir.

Afazi Tedavisi

Uygulanacak afazisi tedavi seçenekleri aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

• Yaş
• Beyin hasarının nedeni
• Afazi tipleri
• Beyin lezyonunun yeri ve büyüklüğü

Beyin hasarı hafifse, kişinin dil becerileri tedavi olmadan da düzelebilir. Bununla birlikte, çoğu insan dil becerilerini iyileştirmek ve iletişim deneyimlerini tamamlamak için konuşma ve dil terapisi görür. Araştırmacılar, afazi olan insanlara yardımcı olmak için şu anda tek başına veya konuşma terapisi ile birlikte ilaçların kullanımını araştırıyorlar.

Konuşma ve Dil Terapisi

Konuşma ve dil terapisi, mümkün olduğunca kişinin iletişim yeteneğini geliştirmeye, kayıp dil ​​becerilerini telafi etmesine ve diğer iletişim yöntemlerini bulmasına yardımcı olur. Çoğu kişi iletişim becerilerini tam olarak kullanamaz, ancak konuşma terapisi global afazi olsa bile belirgin bir iyileşme sağlayabilir. Bazı çalışmalar, tedavinin beyin hasarından kısa süre sonra başladığında daha etkili olduğunu bulmuştur.

Melodik Entonasyon Terapisi (MET)

Bu terapi çoğunlukla akıcı olmayan bir afaziyi tedavi etmek için kullanılır. Hastanın söylemeye çalıştığı cümleleri ve kelimeleri tekrarlarken melodik tonlama olarak bilinen ritimde uğultuyu veya şarkı söylemeyi içerir. Bu süreç sağ hemisferdeki beyin aktivitesini uyarır. Hastanın söyleyebileceği kelime sayısını artırmaya yardımcı olabilir.

Afazik İletişimsel Etkililiği Geliştirme Yaklaşımı (PACE)

PACE, iletişimdeki ilerlemeyi teşvik eden ve iletişim becerilerini geliştiren bir afazi terapisidir. PACE terapi seansları tipik olarak terapist ve hasta arasında bir konu hakkında konuşmayı içerir.

Spontan iletişimi teşvik etmek için bu tür terapiler, çizimler, resimler ve konuşma sırasında fikirler üretmek üzere hastanın kullandığı diğer görsel uyarıcı öğeleri kullanır. Terapist ve hasta fikirlerini aktarmak için sırayla dururlar.

Konuşma seviyesi basitçe başlar, ancak zamanla zorluk derecesi giderek artar. Hastalar, oturum sırasında herhangi bir iletişim aracını kullanmaları için teşvik edilir; bu da terapistin, hastada takviye edilmesi gereken iletişim becerilerini keşfetmesini sağlar.

Grup Terapisi

Grup terapisi afazali bir grup insanın rahat ve faydalı bir ortamda etkileşim kurarak dil becerilerini geliştirip uygulama şansı verir.

Bilgisayar Destekli Terapi

Bilgisayar destekli terapiyi kullanmak, fiilleri ve sözcük seslerini yeniden öğrenmek (fonem) için özellikle yararlı olabilir.

İlaçlar

Afazi tedavisinde bazı ilaçlar üzerinde çalışılmaktadır. Bunlara beyindeki kan akışını artırabilen, beyindeki kurtarma yeteneğini geliştiren veya beyindeki tükenen kimyasalların yerini almasına yardımcı olan (nörotransmitter) ilaçlar dahildir.

Memantin (Namenda) ve pirasetam gibi birçok ilaç küçük çalışmalarda olumlu sonuçlar göstermiştir. Ancak tedavilerde kullanılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Komplikasyonlar

İnsanlarla iletişim kurmada zorluk çekmek yaşam kalitesinde sorunlar yaratabilir. İletişim zorluğu iş hayatında ve günlük etkileşimde çeşiştli sorunlara neden olabilir. Ayrıca dil engelleri utanç, depresyon ve ilişki sorunlarına da yol açabilir.

Afazisi Olan İnsanlar Başkalarıyla Nasıl İletişim Kurabilir?

• En önemlisi mümkün olduğunca konuşun.

• Başkalarıyla nasıl iletişime geçeceğiniz konusunda kimlik tespiti ve bilgi taşıyın.

• Bir kalem ve küçük bir not defteri taşımanızda fayda var.

• Çizimler, diyagramlar veya fotoğrafları kısayol olarak kullanın.

• Yüz ifadelerini, hareketleri, yazıları ve mesajınızı almanıza yardımcı olacak şekilde işaret edin.

• Yorgun veya duygusal olduğunuzda önemli konuşmalardan kaçının.

• Bir kelimeyi hatırlamıyorsanız onu açıklayın veya aynı şeyi ifade eden başka bir kelimeyi düşünmeye çalışın.

Afazisi Olan Biriyle Nasıl İletişim Kurabilirim?

• Afazi olan biriyle iletişim kurmaya yardımcı olabilecek birkaç ipucu:

• Konuşmaya başlamadan önce kişinin dikkatini çekin ve göz temasının devam ettirin.

• Arka plan gürültüsünü azaltın. TV’yi kapatın ve sessiz bir odada konuşun.

• Sesinizi normal ses seviyesinde tutun, ancak her zamankinden daha yavaş konuşun.

• Konuşmaya ne hakkında konuşmak istediğinizi söyleyerek başlayın. Konunun bilinmesi, birisinin söylediklerini anlamasına yardımcı olabilir.

• Konuşmalara mümkün olduğunca afazisi olan kişiyi dahil edin.

• Cümleleri kısa ve basit tutun ve karmaşık bir cevabı gerektiren sorulardan kaçının.

• Bir şeyi açıklamaya yardımcı olması için bir anahtar sözcük veya kısa bir cümle yazın.

• Yüz ifadelerini, jestleri kullanın ve anlamınızı açıklığa kavuşturmaya yardımcı olmak için işaret edin.

• Kişinin iletişim kurma çabalarını teşvik edin, ancak ne söylemeye çalıştığını anlamadığınızda bunu ona iletin.

• Aniden konuşmanın konusunu değiştirmeyin.

• Kişiye cevap vermeye zorlamayın ve onlara konuşma zaman tanıyın.

• Afazili kişi hatalı konuştuğu zaman bu hatayı düzeltmekten kaçının veya cümlelerini tamamlamayın.

• En önemlisi kişinin düşünme yeteneğinin bozulmadığını unutmayın. Onlarla afazisi olmadan önce yapmış olduğunuz gibi akıllı yetişkinler olarak konuşun.

• Son olarak anlamış olduğunuzu kontrol edin veya tartıştığınız konuları özetleyin.

Afazi Önlenebilir Mi?

Afazinin asıl nedeni inme (felç) olduğu için, inmeye karşı önlem almak afazi riskinizi azaltabilir. Bunu yapmak için alınabilecek önlemler arasında şunlar bulunur:

1. Düzenli egzersiz yapın.
2. Sağlıklı ve dengeli bir yeme alışkanlığı edinin
3. Sodyum ve yağ oranı düşük olan gıdalar tüketin.
4. Tansiyonu ve kolesterolünüzü izleyin ve kontrol altında tutun.
5. Diyabet veya dolaşım sorunlarını kontrol altına almaya yönelik adımları atın.
6. Atriyal fibrilasyon varsa tedavinizi alın.
7. Sigara ve alkolden uzak durun.
8. Stresten uzak durmaya çalışın.

İnme belirtileri gösteren biri için erken müdahale çok önemli olduğu için en kısa sürede tıbbi yardım almak önemlidir. Zamanında yapılan müdahale kişinin hayatını kurtarabilir ve inme sonrasında iyileşme şansını artırabilir.

İnme geçirmekte olan veya inmeye yakın olan birinde görülen belirtiler şunlardır:

• Bulanık, kararmalı veya çift ​​görme
• Baş dönmesi, yürümede sorun, denge ve koordinasyon kaybı
• Vücudun bir tarafında uyuşukluk, zayıflık veya felç
• Konuşma bozukluğu
• Ani şiddetli baş ağrısı

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: About aphasia
2: What is aphasia?
3: Types of aphasia