Hipofiz Adenomu Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Hipofiz adenomu (pituitary adenoma), hipofiz bezinde ortaya çıkan bir tümördür. Hipofiz bezi, beynin tabanında, gözlerin hemen arkasında bulunur. Hipofiz bezi, vücudun hormonlarını düzenleyen ana hormon bezi olarak kabul edilir.

Hipofiz adenomlarının büyük çoğunluğu (%90’ın üzerinde) iyi huyludur ve yavaş büyür, bu da kanser olmadıkları ve vücudun diğer bölgelerine yayılmadıkları anlamına gelir. Bununla birlikte yaklaşık % 5-10’u biraz daha agresif (atipik) ve % 1’inden azı hipofiz karsinomu (kanser) olarak nitelendirilmektedir.

Hipofiz adenomları, büyüdükçe, gözleri beyne bağlayan sinirler gibi yakındaki yapılara baskı yapabilir ve semptomlara neden olabilirler. Bu “kitle etkisi” olarak bilinir.

Ayrıca büyük bir adenom normal hipofiz hücrelerini ezebilir ve onları düzgün çalışmasını engelleyebilir ve hipopituitarizm adı verilen bir duruma yol açabilir. Bu durum, düşük kan basıncı, yorgunluk ve cinsel dürtü ve işlev değişikliklerine neden olabilir. Ayrıca stresi yönetme konusunda kendinizi daha az yeterli hissettirir.

Hipofiz adenomları boyutlarına göre adlandırılır. 1 cm’den küçük tümörlere mikroadenom denir. 1 cm’den büyük tümörlere makroadenom denir. Birçok adenom, kan dolaşımına ekstra hormon salgılayarak semptomlara neden olur, ancak tüm adenomlar hormon üretmez.

Hipofiz bezi adenomu hormon üretiyorsa, işlevsel bir tümör olarak adlandırılır. Hormon üretmezse, işlevsiz bir tümör olarak adlandırılır. Tüm hipofiz tümörlerinin yaklaşık üçte biri işlev görmeyen adenomlardır. Genellikle büyürler ve kitle etkisinden dolayı semptomlara neden oldukları için bulunurlar.

Hipofiz Adenomları Ne Kadar Yaygındır?

Hipofiz adenomları kafatasında gelişen tüm tümörlerin %10 ila %15’ini oluşturur. 100.000 kişiden yaklaşık 77’sinde bulunurlar, ancak aslında hayatlarının bir noktasında insanların %20’sinde meydana geldiğine inanılmaktadır.

Bununla birlikte, birçok hipofiz adenomu, özellikle mikroadenomlar ciddi semptomlara neden olmaz ve asla bulunmaz. Makroadenomlar mikroadenomların iki katı kadar yaygındır. Hipofiz adenomları her yaşta ortaya çıkabilir, ancak 30’lu veya 40’lı yaşlardaki insanlarda daha sık görülür. 20 yaşından küçüklerde nadiren bulunurlar. Kadınlar adenomları erkeklerden daha sık alırlar.

Hipofiz Adenomunun Nedenleri

Hipofiz adenomlarının kesin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, bazıları, genlerimizi oluşturan bir hücrenin içindeki materyal olan DNA’da meydana gelen değişikliklerle ilişkilendirilmiştir. Bu değişiklikler, hipofizdeki hücrelerin anormal olmalarına ve kontrolden çıkmalarına neden olarak tümör oluşturur.

Değişiklikler ebeveynlerden çocuklarına geçebilir (kalıtım), ancak genellikle hipofiz adenomlarının çoğu kendiliğinden ortaya çıkar.

Hipofiz Adenomu Belirtileri

Hipofiz adenomlarının ürettiği semptomlar, tümörlerin hormon üretimi veya klinik olarak işlevsiz olup olmadığı da dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır.

• 1: Hormon üreten hipofiz adenomları, kan dolaşımına aşırı miktarda aktif bir hormon salgılarlar. Hastalar genellikle vücuttaki hormon eylemiyle ilgili semptomlar yaşarlar.

• 2: Klinik olarak işlev görmeyen hipofiz adenomları tipik olarak etrafındaki beyin yapılarını zorlayan tümörün boyutuyla ilgili sorunlara neden olur.

Hormon üreten hipofiz tümörleri de büyük boyutlara kadar büyüyebilir ve hormonla ilgili etkilere ek olarak yukarıda açıklanan aynı sorunlara neden olabilir.

1: Hormon Üretimi

Hormonlarımız birçok önemli bedensel işlevi ve süreci düzenler. Bazı hipofiz adenomları hormanların aşırı üretimine veya yetersiz üretilmesine neden olur. Hormon üreten adenomların olası belirtileri arasında şunlar vardır:

Aşırı Üretimden

• Prolaktin salgılayan hipofiz adenomları (prolaktinoma): Prolaktin hormonunun aşırı üretimi kadınlarda adet görememe ve memelerden süt akmasına neden olur. Erkeklerde, yüksek prolaktin düzeyleri, testosteron seviyelerini düşürerek cinsel ilginin azalmasına neden olabilir.

• Büyüme hormonu salgılayan hipofiz adenomu: Aşırı büyüme hormonu üretimi (GH) yetişkinlerde akromegali (büyüme hastalığı) veya çocuklarda gigantizme (devlik) neden olur. Semptomlar büyümüş eller ve ayaklar ve vücuttaki diğer değişiklikleri içerir.

• ACTH salgılayan hipofiz adenomu: Aşırı ACTH ( (böbrek üstü bezini uyaran hormon) hormonu üretimi,Cushing hastalığına neden olur. Belirtiler arasında beklenmedik kilo alımı, ciltte kolay morarma ve kas güçsüzlüğü bulunur.

• TSH salgılayan hipofiz adenomu(tirotropinoma): Aşırı TSH hormonu üretimi hipertiroidizme yol açar. Bu tümörler çok nadirdir.

Az Üretimden

• Erkeklerde ve kadınlarda cinsel dürtü kaybı ve infertilite
• Hipotiroidizm, iştah kaybına, kilo alımına, yorgunluğa ve zihinsel işlevin azalmasına neden olabilir
• Yorgunluk, düşük tansiyon, elektrolit bozukluklarına neden olabilecek adrenal yetmezlik
• Gecikmiş ergenliğe ve yetişkinlerde yorgunluk ve kas kütlesi kaybına neden olabilecek büyüme hormonu yetersizliği

2: Tümörün Boyutu

Beynin diğer bölgelerindeki beyin tümörlerinde olduğu gibi, bir hipofiz adenomunun büyümesi de çevreleyen dokuya baskı yapabilir ve buda düşük kan basıncı, yorgunluk, stresle başa çıkamama ve cinsel ilev bozukluğuna neden olabilir.

Hipofiz bezini hipotalamusa bağlayan hipofiz sapının sıkıştırılması, hafif derecede yüksek prolaktin seviyelerine neden olabilir ve kadınlarda düzensiz adet dönemlerine neden olabilir. Bu durum prolaktin salgılayan bir hipofiz adenomundan farklıdır.

Ayrıca hipofiz bezinden yukarı doğru büyüyen bir makroadenom optik sinire baskı yapabilir ve buda bulanık görmeye, renk algısı kaybına, görme kaybına veya periferik görme kaybına ve diğer ilgili sorunlara neden olabilir. Bir göz testi sırasında optik siniri çevreleyen basınçta bir artış tespit edilebilir.

Hipofiz Apopleksi

Hipofiz apopleksi, herhangi bir hipofiz adenomunun ciddi bir sonucu olabilir. Hipofiz apopleksi ile adenom aniden kendi içine kanar ve boyutunda ani bir artış olur bu da görme kaybına eşlik eden ani bir baş ağrısına neden olur. Hipofiz apopleksi tıbbi bir acil durumdur.

Nasıl Teşhis Edilir?

Belirtilere, tıbbi geçmişe ve fiziksel bulgulara dayanarak bir hipofiz adenomundan şüphelenilebilir. Belirtilerinizi açıklamak tanının önemli bir parçasıdır, doktorunuz hipofiz tümörünün aşırı miktarda hormon salgılayıp salgılamadığını ve hipofiz yetmezliğinin kanıtı olup olmadığını belirlemek için bu bilgileri kullanır.

Doktorunuz bu bilgileri aldıktan sonra bazı testler de isteyecektir. Standart tanı testleri şunları içerir:

• Hipofiz fonksiyon testi: Hipofiz tümörü olan her hasta için hipofiz hormonu fonksiyon testi gereklidir. Bu bir kan örneğini içerir. Hormon testi, işlevsel bir adenomu algılayabilir veya doğrulayabilir ve ayrıca hipofiz yetmezliği kanıtı olup olmadığını tespit edebilir.

• Görüntüleme taramaları: Hipofiz adenomlarını saptamak için kullanılan yöntemlerden biri de manyetik rezonans görüntüleme (MRG) taramasıdır. MRG atraması dört milimetreden daha büyük adenomları güvenilir bir şekilde tespit edebilir. Bazı durumlarda, güçlü bir 3T (Tesla) MRG tarayıcısı, normal MRG taraması sırasında görünmeyen daha küçük tümörleri bile tespit edebilir.

• Nöro-fftalmolojik değerlendirme: Görme şikayetleri olan veya optik sinirler veya optik chiasm ile temas eden tümörleri olan hastalar tam bir oftalmolojik değerlendirme almalıdır. Bu değerlendirme, periferik görme kaybı olup olmadığını belirlemek için her gözün keskinliği (görme kalitesi) testini ve görme alanı testini içerir.

Hipofiz Adenomu Tedavisi

Hipofiz adenomları genellikle ameliyat, ilaç, radyasyon veya bu tedavilerin bir kombinasyonu ile tedavi edilir.

Bununla birlikte bazen, hipofiz adenomunu ele almak için en iyi yaklaşım, daha sonra herhangi bir eylemin gerekli olup olmadığını belirlemek için tümörü izlemektir (“dikkatli bekleme” veya “aktif gözetim”olarak bilinen bir yaklaşım). Bir tümör küçükse ve hormon üretmiyorsa, bu önerilen eylem seyri olabilir.

Medikal Tedavi

Hormon üreten bir hipofiz adenomunuz varsa, bazen tıbbi olarak tedavi edilebilir. Nöro-endokrinolog olarak adlandırılan hormon üreten tümörler konusunda uzmanlaşmış bir endokrinolog, bakımınızı yönetmede gerekli olabilir.

İlaç tedavisi bazı hipofiz tümörlerine yardımcı olabilir:

• Prolaktinomlar genellikle sadece ilaçla tedavi edilir ve ameliyat gerektirmeyebilir.
• Cushing hastalığı ve akromegali tedavisinde de ilaç tedavisi önemli rol oynamaktadır.

Özellikle ameliyattan önce hipofiz yetmezliğini (hipopituitarizm) ele almak da önemlidir. Ameliyat öncesi tedavi edilmezse yetersiz kortizol veya tiroid seviyeleri yaşamı tehdit edebilir.

Hipofiz Adenomu Ameliyatı

Transsfenoidal tümör rezeksiyonu, hipofiz adenomunun çıkarılmasında kullanılan cerrahi tekniğin adıdır. Cerrah, burun deliklerinden ve sfenoid sinüs boşluğundan vücuda girer. Cerrah daha sonra sinüs boşluğunun arkasındaki kemikte küçük bir delik oluşturur. Bu delik, cerrahın hipofiz bezini ve adenomu görmesini ve nihayetinde tümörü çıkarmasını sağlar.

Cerrah, transsfenoidal tümör rezeksiyonu sırasında özel olarak tasarlanmış araçlar kullanır. Görüntü akışını bir ekrana aktaran bir görüntüleme sistemi olan Floroskopi, cerrahın burun deliğinden ve sinüslere bir tüp yerleştirmesine yardımcı olur. Tüpün içinde yüksek güçlü bir cerrahi mikroskop, iç yapıları büyüterek, cerraha hipofiz bezinin, adenomun ve çevresindeki dokuların gelişmiş bir görüntüsünü verir.

Adenomun büyüklüğüne bağlı olarak, sağlam veya daha büyük tümörler küçük parçalar halinde çıkarılır.Çıkarma, genellikle emme ile yapılır. Büyük bir tümörün çıkarılmasından sonra kalan boşluk, hastanın karın bölgesinden alınan vücut yağı ile doldurulabilir.

Beyin boşluğuna yayılan çok büyük tümörler, tümöre erişmek için kafatasının (kraniyotomi) açılmasını gerektirebilir. Hipofiz adenomu için ameliyat gerektiren hastaların % 1’inden daha azında kraniyotomi gereklidir.

Radyasyon Tedavisi

Bazı tümörler cerrahi olarak çıkarılamaz ve ilaçlara cevap vermeyebilir. Radyasyon tedavisi bu tümörlerin büyümesini kontrol etmede etkili olabilir.

Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerini öldürmek ve tümörleri küçültmek için yüksek enerjili X ışınları kullanır. Stereotaktik radyocerrahi adı verilen özel bir radyasyon tedavisi şekli, adenomu tam olarak birden fazla yönden hedefleyen ve tümörün büyümesini önlemek için yüksek miktarda radyasyon kullanır.

Hormon Replasman Tedavisi

Hipofiz adenomlu birçok hasta, ya bez üzerindeki tümör etkisinin bir sonucu olarak ya da bazen cerrahi veya diğer tedavilerin bir sonucu olarak çeşitli derecelerde hipopitüitarizm (hipofiz bezi yetmezliği) geliştirir. Birçok hasta bir miktar bez iyileşmesine sahip olsa da, çoğu sonuçta kısa süreli veya uzun süreli hormon replasman tedavisi gerekecektir.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Pituitary adenoma
2: What is a pituitary adenoma?
3: About pituitary adenoma
4: What is a pituitary adenoma tumour?