İdrar Yapamama (üriner retansiyon) Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi
İdrar yapamama (urinary retention), işeyememe veya işemeden sonra mesanenin tamamen boşaltılamamasıdır. İdrar yapamama tıpta üriner retansiyon olarak adlandırılmaktadır. İdrar yapamama ani (akut) olabilir veya uzun süreli (kronik) olabilir.
Akut formda mesane dolu olduğu halde idrar yapamama olabilir, bu da büyük bir rahatsızlık ve ağrıya neden olur. Akut üriner retansiyon, hayatı tehdit eden tıbbi bir durumdur bu yüzden derhal acil tedavi gerektirir.
Kronik üriner retansiyonda ise genellikle idrar yapılabilir, ancak idrarın tümü mesaneden boşaltılamaz ve sonuç olarak kademeli ve ağrısız bir idrar birikimi oluşur.
Üretra (idrar yolu) üzerinde basınç uygulayan her şey, idrar akışını kısıtlayarak akut veya kronik idrar retansiyonuna neden olabilir. Erkeklerde idrar yapamama en sık genişlemiş prostat bezinden kaynaklanır. Bazen, idrar akışı daralmış bir üretra (üretral darlık) veya sıkışmış penis sünnet derisi (fimozis) tarafından sınırlandırılabilir.
Kadınlarda, idrar yolu üzerinde genişleyen rahmin baskısı nedeniyle erken hamilelik sırasında retansiyon meydana gelebilir, ancak rahmin karın içine doğru yükselmesiyle daha sonra ortadan kaybolabilir.
Her iki cinsiyette de idrar retansiyonu kabızlıktan da kaynaklanabilir, çünkü rektumdaki dışkı üretra üzerinde baskı oluşturabilir. Mesaneden idrar akışı nadiren mesane taşları ve mesane tümörleri gibi mesanenin boynunun tıkalı olduğu koşullar ile de kısıtlanabilir.
Mesane kaslarını besleyen sinirlerin zarar görmesi de idrarın tutulmasına neden olabilir. Hasar, Multipl skleroz ve diabetes mellitus gibi bozukluklarda veya spinal yaralanmadan kaynaklanabilir.
İdrar Yolu Nedir ve Nasıl Çalışır?
İdrar yolu, idrarı vücuttan atmaya yarayan drenaj sistemidir. Normal idrara çıkma için idrar yollarındaki tüm vücut bölümlerinin doğru bir şekilde birlikte çalışmalıdır.
- Böbrekler: Böbrekler, her biri yumruk büyüklüğünde olmak üzere iki tane fasulye şeklindeki organlardır. Omurganın her iki yanında bir tane olmak üzere, göğüs kafesinin hemen altında bulunurlar. Böbrekler her gün yaklaşık 1 ila 2 litrelik idrar oluşturmak için yaklaşık 120 ila 150 litre kan filtrelemektedir. Kandan süzülen zararlı maddeler ise idrar olarak böbreklerden dışarı atılır.
- Üreterler (idrar kanalı): Üreterler, idrarı böbreklerden mesaneye taşıyan dar gövdeli kas kanallarıdır. Her üreter, yaklaşık 25-30 cm uzunluğundadır. Her iki böbrekten mesaneye doğru giden birbirinden bağımsız iki idrar kanalı bulunur. İdrar kanalı üç ayrı yerde daralır. Birinci darlık başlangıç yerinde, ikinci darlık linea terminalisi çaprazladığı yerde, üçüncü ve en dar alan ise idrar kesesine girdiği yerdedir.
- Mesane: Küçük pelvis boşluğu içinde bulunan mesane, genişleme özelliği olan içi boş, kaslı, balon şeklinde bir organdır. Normal bir mesane depo görevi görür ve ortalama 500-600 mililitre idrar tutabilir. Bir insanın ne sıklıkta idrar yapması gerektiği, böbreklerin mesaneyi dolduran idrarı ne kadar hızlı ürettiğine bağlıdır. Mesane kapasitesi dolduğunda beyne gönderilen sinyaller ile kişi idrar boşaltma ihtiyacı duymaya başlar. İdrar torbasında depolanan idrar, idrar torbasının dibinde bulunan idrar kanalı (üretradan) ile vücut dışına atılır.
Üç kas grubu, idrarı mesanede tutan bir baraj gibi birlikte çalışır.
İlk kas üretranın kendi kaslarıdır. Üretranın mesaneyi birleştirdiği alan mesane boynudur. İç sfinkter olarak bilinen ikinci kas grubundan oluşan mesane boynu idrarın mesanede kalmasına yardımcı olur. Üçüncü kas seti, üretrayı çevreleyen ve destekleyen dış sfinkter olarak da adlandırılan pelvik taban kaslarıdır.
Mesane kası gevşek bir yapıda olduğu için idrar biriktikçe genişler. Mesane çıkışındaki sfinkter kası da kasılmış durumdadır. Böylece üretraya idrar geçmez. Mesane belli bir doluluğa ulaştığında beyne mesane dolmakta olduğunun uyarısı gönderilir. Beyin, boşaltım için uygun ortamın oluştuğunu düşündüğü zaman mesane kasları kasılır, sfinkter kası gevşer bu da idrarın boşalmasına olanak verir.
İdrar Yapamama Nedenleri
İdrar yapamama birçok farklı nedenden kaynaklanabilir. Bunlar:
1: Üretranın (idrar yolunun) Tıkanması
Üretranın tıkanması, vücuttan normal idrar akışını bloke ederek akut veya kronik idrar retansiyonuna neden olabilir. Ani ve tam bir tıkanma, akut idrar retansiyonuna neden olur. Yavaş, ilerleyici, kısmi tıkanma, kronik idrar retansiyonuna neden olur. Hem kadınlarda hem de erkeklerde yaygın olarak görülen tıkanma nedenleri arasında şunlar vardır:
- İdrar yolu taşları
- Üretral darlık
- Pelvisinizde veya bağırsaklarınızda bir kitle veya kanser
- Şiddetli kabızlık
- Mesanedeki kanamalardan orataya çıkan kan pıhtısı (Bkz: Hemorajik sistit)
- Üretraya giren yabancı bir cisim
- Üretranın şiddetli iltihabı
Benign (iyi huylu) prostat hiperplazisi: 50’li ve 60’lı yaşlarındaki erkekler için, idrar retansiyonu genellikle benign prostat hiperplazisine bağlı prostat büyümesinden kaynaklanır. Benign prostat hiperplazisi, prostat bezinin benign (kanserli olmayan) büyümesidir.
Prostat, idrar yolunun çevresini sardığı için büyüdükçe onu sıkıştırır ve mesaneden idrarın atılmasını zorlaştırabilir. Sonunda mesane zayıflayabilir ve idrarı tamamen boşaltma yeteneğini kaybedebilir, mesanede biraz idrar bırakabilir.
Üretral darlık: Üretral darlık, üretranın daralması veya kapanmasıdır. Üretral darlığın nedenleri arasında cerrahi operasyonlar, hastalıklar, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, iltihap, skar dokusu veya yaralanmalar sayılabilir.
Erkeklerde üretral darlık prostatit, benign prostat hiperplazisi ve prostat kanseri için yapılan ameliyat sonrası ortaya çıkabilir. Ayrıca üretrayı saran kaslar gevşemediğinde üretral darlık ve akut veya kronik idrar retansiyonu ortaya çıkabilir. Bu durum da çoğunlukla kadınlarda olur.
İdrar yolu taşları: İdrar yolu taşları, böbreklerin, üreterlerin veya mesanenin iç yüzeylerinde biriken kristallerden oluşur. Mesane içinde oluşan taşlar, üretra açıklığını bloke edebilir.
Kabızlık: Kabızlık, kişinin haftada üçten az bağırsak hareketine sahip olduğu veya sert, kuru ve küçük dışkıyla bağırsak hareketleri geçirdiği, acı verici ve geçmesi zor olan bir durumdur. Kabızlığı olan bir kişi karın bölgesinde şişlik veya ağrı hissedebilir. Kabızlığı olan bazı kişiler genellikle bağırsak hareketine sahip olmak için zorlanırlar. Rektumdaki sert dışkılar, özellikle de bir rektosel varsa, idrar yolunun sıkışmasına neden olarak mesaneye ve idrar yoluna baskı uygulayabilir. Bu da üriner retansiyon ile sonuçlanabilir.
Tümörler ve kanserler: Mesane veya idrar yolundaki tümörler ve kanserli dokular, idrar yolunu sıkıştırarak veya mesane çıkışını bloke ederek idrar akışını yavaş yavaş tıkayabilir.
2: Sinir Problemleri
İdrar retansiyonu, mesaneyi ve sfinkterleri kontrol eden sinirlerle ilgili problemlerden de kaynaklanabilir. Birçok durum beyin ve mesane ve sfinkterler arasındaki sinir sinyallerini engelleyebilir. Sinirler hasar görürse, beyin mesanenin dolu olduğu sinyalini alamayabilir. Her yaştan insanın mesane fonksiyonuna müdahale eden sinir sorunları olabilir. Sinir problemlerinin en sık nedenlerinden bazıları şunlardır:
- Vajinal doğum
- Beyin veya omurilik enfeksiyonları veya yaralanmaları
- Diyabet (şeker hastalığı)
- İnme (felç)
- Multiple skleroz
- Pelvik yaralanma veya travma
- Ağır metal zehirlenmesi
Ek olarak, bazı çocuklar mesane, omurilik ve beyin arasındaki sinir sinyallerinin koordinasyonunu etkileyen kusurlarla doğarlar. Spina bifida ve omuriliği etkileyen diğer doğum kusurları yenidoğanlarda idrar retansiyonuna yol açabilir.
3: Ameliyat
Ameliyat sonrası idrar yapamama birçok hastada görülebilen bir durumdur. Ameliyat sırasında, sinirlerde ağrı sinyallerini engellemek için sıklıkla anestezi kullanılır ve olası kan kaybını telafi etmek için intravenöz sıvı verilir.
Anestezi ve intravenöz (IV) sıvının kombinasyonu, idrarın tutulmasına neden olan, bozulmuş sinir fonksiyonuna sahip mesane ile sonuçlanabilir. Normal mesane sinir fonksiyonu genellikle anestezi etkisi bitince geri döner. Hasta daha sonra mesaneyi tamamen boşaltabilecektir. Ameliyattan sonra idrar yapamama genellikle uzun vadeli sorunlara neden olmaz.
4: İlaçlar
Bazı ilaç tipleri mesane kası fonksiyonunu yan etki olarak etkiler ve bu soruna neden olabilir. Bunlar antikolinerjik ilaçlar, depresyon ilaçları, antihistaminikler, bazı kan basıncı düşürücü ilaçlar, antipsikotikler, hormonal ajanlar ve kas gevşeticilerdir.
Psödoefedrin ve Difenhidramin gibi dekonjestanlar içeren bazı ilaçlar, prostat büyümesi olan erkeklerde idrar retansiyonu semptomlarını arttırabilir.
5: Zayıflamış Mesane Kasları
Zayıflatılmış mesane kasları, mesaneyi tamamen boşaltacak kadar kuvvetli ya da yeterince sıkmayabilir. Bu da idrar retansiyonu ile sonuçlanabilir. Bu durum yaşlılarda daha yaygındır.
Erkeklerde İdrar Yapamama
Yüzde 50’den fazla, erkeklerde idrar retansiyonu prostat bezi ile ilgili sorunlardan kaynaklanır.
Prostat üretrayı çevrelediğinden, prostatınızın hem kanserli hem de kanserli olmayan büyümesi üretrayı daraltabilir ve idrar akışını azaltabilir. Erkeklerin çoğu, yaşlandıkça prostatlarının kanserli olmayan genişlemelerine sahiptir. 80 yaşına geldiğinde, erkeklerin yüzde 90’ı buna sahip olur.
Tıkanma
Erkeklerde bazı potansiyel tıkanma nedenleri vardır:
- Benign prostat hipertrofisi veya benign prostat büyümesi (prostatın kanserli olmayan büyümesi)
- Prostat kanseri
Sünnetsiz erkekler için bu koşullar da tıkanmaya neden olabilir:
- Parafimozis (sünnet derinin penisin ucunun arkasına çekilmesi ve orada sıkışıp kalmasıdır)
- Fimozis (sünnet derisinin penis ucundan geri çekilememesidir)
Sünnetli bebeklerde en sık görülen durumlardan biri olan meatal darlık da tıkanmaya neden olabilir. Meatal darlık, penisin ucundaki açıklığın daralmasıdır.
Enfeksiyon ve İltihaplanma
Alt idrar yolunuzun herhangi bir yerinde bir enfeksiyon idrar retansiyonuna neden olabilir. Mesanenizde (sistit) veya idrar yolunda bir enfeksiyon (üretrit) veya iltihap gelişebilir. Bununla birlikte prostat enfeksiyonu (prostatit) ve penis ucu iltihabıda (balanit) ayrıca tıkanmaya neden olabilir.
Travma
Penis yaralandığında veya kesildiğinde, şişebilir ve üretral tıkanıklığa neden olabilir.
Kadınlarda İdrar Yapamama
İdrar retansiyonu kadınlarda daha az görülür, bazı tipik nedenler şunlardır.
Tıkanma
Rahminizdeki bir kitle veya kanser, mesane çıkışınıza veya idrar yoluna girerek tıkanmaya neden olabilir. Ek olarak, bir sistosel veya rectocele bir tıkanıklık yaratabilir:
Sistosel: Sistosel, mesanenin vajinaya doğru şişmesidir (fıtıklaşmasıdır). Bir kadının mesane ve vajinası arasındaki kaslar ve destekleyici dokuların zayıflayıp, mesanenin normal pozisyonundan çıkıp vajinaya dayanmasıyla oluşan bir durumdur. Mesanenin anormal konumu, idrar yoluna karşı baskı yapmasına ve sıkışmasına neden olabilir.
Rektosel: Rektosel rektumun vajinaya doğru şişmesidir (fıtıklaşmasıdır). Rektum ve vajinanın arasındaki kaslar ve destekleyici dokuların zayıflayıp, rektumun normal pozisyonundan çıkıp vajinaya dayanmasıyla oluşan bir durumdur. Rektumun anormal konumu, idrar yolunu sıkışmasına neden olabilir.
Enfeksiyon
Vajinanın dış kısmının enfeksiyonu da (vulvovajinit) kadınlarda idrar retansiyonuna neden olabilir. Mesane enfeksiyonları ve sistit de idrar retansiyonuna neden olabilir.
Üriner Retansiyon Belirtileri Nelerdir?
Akut idrar retansiyonu belirtileri aşağıdakileri içerebilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir:
- İdrar yapamama
- Acı verici, idrara çıkma ihtiyacı
- Alt karın bölgesinde ağrı veya rahatsızlık
- Alt karın şişmesi
Kronik üriner retansiyonu belirtileri:
- İdrar sıklığı (günde sekiz veya daha fazla idrara çıkma)
- İdrar yaparken ağrı (dizüri)
- Zayıf veya kesintili idrar akışı
- İdrara çıkma bittikten sonra tekrar idrara çıkma ihtiyacı hissetmek
- Alt karın ve idrar yollarında hafif ve sürekli rahatsızlık
İdrar Retansiyonu Nasıl Teşhis Edilir?
Doktorunuz idrar retansiyonunu yalnızca semptomlarınızın ayrıntılı bir öyküsünü alarak ve cinsel organlarınızı ve rektumunuzu içeren bir fiziksel muayene yaparak tanı koyabilir.
- Fiziki muayene: Doktor, hastanın semptomları nedeniyle idrar retansiyonundan şüphelenebilir ve bu nedenle, alt karın fiziksel muayenesini yapabilir. Alt göbeğe hafifçe dokunarak şişmiş bir mesane hissedebilir.
- Post void rezidüel ölçüm (PVR): Post void rezidüel ölçüm, mesanenizi boşaltmaya çalıştıktan sonra mesanenizde kalan idrar miktarını ölçmek için yapılır. Mesanenizde kalan idrar miktarını ölçmek için bir ultrason taraması veya idrar yolundan mesaneye geçirilen ince bir esnek tüp (kateter) kullanılabilir. Kateterizasyon adı verilen bir prosedürde mesanede kalan idarar boşaltılır ve ölçülür. 100 mL veya üzeri kalan idrar, mesanenin tamamen boşalmadığını gösterir.
- Sistoskopi: Sistoskopi, üretra ve mesanenin içine bakmak için teleskop benzeri optik aletler ile gerçekleştirilen bir prosedürdür. Sistoskop ile bakıldığında, idrar yolu ve mesanenin kaplamasına ait ayrıntılı görüntüler görülebilir. Sistoskopi, üretral darlığı teşhis etmek için veya idrar yolunun açılmasını bloke eden bir mesane taşını bulmak için kullanılabilir.
- BT taramaları: BT taraması prostat, böbrek ve mesanenin görüntülenmesini sağlayan bir prosedürdür. Görüntüler, idrar yolu taşları, tümörler, travmatik yaralar ve kistler gibi idrar tutmanıza neden olabilen faktörleri gösterebilir.
- Ürodinamik testler: Ürodinami testi, mesane (idrar torbası) doldurulurken, mesane ve karın içi basınçlarını ölçer, mesane kasılmalarını sağlayan sinirlere yönelik EMG (elektormiyografik inceleme) ile işeme sırasında mesane kasılma basınçlarını inceler. Elektriksel aktiviteyi inceleyerek kaçırma veya idrar yapamama durumlarını açıklar.
- Elektromiyografi: Elektromiyografi, mesanenin kas ve sinirlerinin elektriksel aktivitesini ölçmek için özel sensörler kullanılarak yapılan bir testtir. Özel sensörler, idrar yolunuzun ve sırt pasajınızın (anüs) açıklığının yakınında cilde yerleştirilir. Sinir impulslarının paternleri mesane ve sfinkterlere gönderilen mesajların düzgün çalışıp çalışmadığını gösterir.
İdrar Yapamama Tedavisi
İdrar yapamama tedavi seçenekleri şunları içerir:
Mesane Drenajı
Mesane drenajı, idrarı mesaneden boşaltmak için ince, esnek bir tüpü (kateter) kullanmayı içerir. Ani (akut) idrar retansiyonu varsa bir kateter en kısa zamanda kullanılmalıdır. Kalıcı (kronik) idrar retansiyonu varsa, her zaman bir kateter gerekli değildir. Ancak, kronik üriner retansiyonunuzun nedeni tedavi edilemiyorsa veya idrar retansiyonu mesanenize veya böbreklere zarar veriyorsa, uzun süreli bir kateter gerekebilir.
İlaçlar
İlaçlar prostat büyüklüğünü azaltmaya, enfeksiyonla mücadele etmeye, kabızlığı tedavi etmeye ve daha kolay idrara çıkmanıza yardımcı olabilir.
Üretral Dilatasyon
Üretranın genişletilmesi (üretral dilatasyon), striktürü (darlığı) genişletmek için idrar yoluna daha geniş tüpler sokarak üretral darlığı tedavi eder. Alternatif bir dilatasyon yöntemi, üretranın içindeki bir kateterin ucundaki küçük bir balonu şişirmeyi içerir.
Üretral Stentler
Üretral darlık için başka bir tedavi, stent olarak adlandırılan yapay bir tüpün üretraya darlık alanına sokulmasını içerir. Stent daha sonra idrar yolunu açık tutar ve idrarın normal şekilde akmasını sağlar. Stentler geçici veya kalıcı olabilir.
Ameliyat
Altta yatan idrar retansiyonuna bağlı olarak, cerrahi de bir tedavi seçeneği olabilir. Uygulanan cerrahi tedaviler şunlardır.
- İç üretrotomi: Özel bir kateter, darlığa ulaşana kadar üretra içine yerleştirilir. Özel bir bıçak veya lazer daha sonra darlığı açan bir kesimi (insizyonu) yapmak için kullanılır.
- Prostat bezi ameliyatı: Prostat bezi genişlemesi nedeniyle üriner retansiyonu olan erkekler için prostat ameliyatı idrar retansiyonunu tedavi edebilir.
- Sistosel ve rektosel onarım: Kadınlarda, kaymış bir mesaneyi veya rektumu normal pozisyonuna kaldırmak için ameliyat gerekebilir.
- Diğer cerrahi operasyonlar: Tümörlerin mesane veya idrar yolundan çıkarılması, üretral tıkanıklığı ve idrar retansiyonunu azaltabilir.
Üriner Retansiyon Komplikasyonları
- Mesane hasarı: Mesane uzun süre gerilirse, kaslar hasar görebilir ve düzgün çalışamayabilir.
- Kronik böbrek hastalığı: Bazı insanlarda üriner retansiyon, idrarın böbreklere geri akmasına neden olur. Bu geri akış böbreklere zarar verebilir.
- İdrar kaçırma: Üriner inkontinans (idrar kaçırma) kronik idrar retansiyonu veya ameliyat sonrası (örn: Prostat büyümesi için) birlikte ortaya çıkabilir. Prostat bezi ameliyatı bazı erkeklerde idrar kaçırmaya neden olabilir. Bu problem genellikle geçicidir ve oldukça çabuk iyileşir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is urinary retention?
2: What causes urinary retention and how is it treated?
3: About urinary retention
