Prolaktinoma Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi
Prolaktinoma (prolactinoma), aşırı miktarda prolaktin hormonu üreten iyi huylu (kanserli olmayan) bir hipofiz tümörü (adenom) türüdür. Prolaktinoma, en sık görülen hipofiz adenomu türüdür ve ayrıca hipofizin prolaktin salgılayan adenomu olarak da adlandırılır. En önemli etki, bazı seks hormonlarının, kadınlarda östrojen ve erkeklerde testosteron seviyelerinin azalmasıdır.
Prolaktinomalar çeşitli boyutlarda olabilir, çapı 1 cm’den az olanlar mikroprolaktinomlar, 1 cm’den büyük olanlar ise makroprolaktinomlar olarak adlandırılır. Erkeklerde büyük prolaktinomaların (makroprolaktinoma) görülme olasılığı daha yüksekken, küçük prolaktinomlar (mikroprolaktinomlar) kadınlarda daha yaygındır. Prolaktinomanın büyüklüğü aşırı prolaktin seviyesi ile ilişkilidir; tümör büyüdükçe, salgılanan prolaktin seviyesi de artar.
Prolaktinomu olan kişilerde belirgin bir belirti olmayabilir. Bununla birlikte, belirtiler görüldüğünde bu, genellikle kandaki aşırı miktardaki prolaktin (hiperprolaktinemi) veya tümörün etrafındaki dokular üzerindeki baskısından kaynaklanır.
Prolaktin düzeyinin (hiperprolaktinemi) kadın ve erkekler üzerinde farklı etkileri vardır. Kadınlarda kandaki yüksek prolaktin seviyeleri düzensiz âdet dönemleri, âdet olamama, kısırlık ve hamilelikle ilişkisi olmayan memeden süt gelmesine (galaktore) neden olabilir. Erkeklerde ise en sık görülen semptom iktidarsızlıktır.
Prolaktinoma hayatı tehdit edici olmasa da görme ile ilgili sorunlara, kısırlığa ve başka etkilere neden olabilir.
Hipofiz Bezi Nedir?
Bazen “ana bez” olarak da adlandırılan hipofiz bezi, büyüme ve gelişme, metabolizma ve üremenin düzenlenmesinde kritik bir rol oynar. Vücudumuzdaki çeşitli hormonların salgılanmalarını düzenleyen hayati öneme sahip bir organdır.
Hipofiz bezi, kafatasının tabanında kemikli bir oyuk “Sella Turcica” içinde yer almaktadır. Prolaktin, hipofiz bezinden salgılanan hormonlardan biridir. Vücutta süt üretimini kontrol etmek ve üreme sisteminin işlevini düzenlemeye yardımcı olmak gibi birçok farklı işlevi vardır.
Prolaktinomlar Ne Kadar Yaygındır?
Prolaktinomlar nadirdir, ancak en sık görülen hipofiz bezi tümörü türüdür. Her 10.000 kişiden 14’ünde prolaktinoma olduğu tahmin edilmektedir. Her iki cinsiyette ve her yaşta ortaya çıkabilir, ancak 20-50 yaş arası kadınlarda daha yaygındır. Çocuklarda ise çok nadir görülürler.
Prolaktinomanın Nedenleri
Hipofiz bezi, her biri farklı bir hormonun üretiminden sorumlu birkaç hücre tipi içerir. Prolaktinoma, prolaktin hormonunun üretiminden sorumlu olan hücreler (laktotrof hücreleri olarak bilinir) belirgin bir sebep olmadan çoğalmaya başladığında meydana gelir. Bu, hipofiz bezinde değişken büyüklükte bir büyümenin gelişmesine yol açabilir. Prolaktin üreten hücrelerin sayısındaki artış, prolaktin hormonunun aşırı üretimine yol açarak kanda yüksek seviyelere yol açar.
Bazı insanlarda, prolaktinom dışındaki nedenlere bağlı olarak da kanda yüksek prolaktin düzeyleri izlenebilir. Prolaktin seviyesini yükselten yaygın nedenler şunları içerir:
- Diğer hipofiz tümörü tipleri
- Gebelik ve emzirme
- Bazı ilaçlar
- Hipotiroidi
- Göğüste sürekli tahriş
Prolaktinoma Belirtileri
Kandaki yüksek prolaktin seviyeleri çeşitli semptomlara neden olabilir. Belirtiler erkekler, kadınlar ve çocuklar arasında farklılık gösterir:
Kadınlarda belirtiler:
- Âdet döngüsünün bozulması veya âdet görememe
- Gebelik ve emzirme dönemi dışında memeden süt gelmesi (galaktore)
- Göğüslerde hassasiyet
- Vajinal kuruluğa bağlı ağrılı cinsel ilişki (disparoni)
- Azalan cinsel ilgi
- Kısırlık
Erkeklerde Belirtiler:
- İktidarsızlık
- Azalan testis boyutu
- Azalan vücut ve yüz kılları
- Azalan cinsel ilgi
- Memelerde büyüme (jinekomasti)
- Galaktore
- Kas güçsüzlüğü
- Kısırlık
Çocuklar ve gençlerde:
- Büyüme geriliği
- Geçikmiş ergenlik
Büyük olan prolaktinomlar beyne veya yakındaki sinirlere baskı yapabilir (en yakın sinirler göze giden optik sinirlerdir). Bazı prolaktinomlar ise hamilelik sırasında büyüyebilir. Büyük prolaktinomlar aşağıdaki gibi semptomlara neden olabilir:
- Baş ağrısı
- Görme ile ilgili sorunlar (görmede azalma, çift görme, periferik görme kaybı)
Baş ağrınız veya görüşün azalması durumunda acilen bir doktora görünün, optik sinirler üzerindeki baskıyı hafifletmek için derhal tedavi olmanız gerekebilir.
Nasıl Teşhis Edilir?
Prolaktinomanızın olduğunu gösteren belirtiler varsa, doktorunuz şu testleri yaptırabilir:
- Kan Testleri: Kadınlar için ilk test hamilelik testidir. Hamilelikte prolaktin yükselir ve bazen tanı konmamış bir hamilelik prolaktinoma ile karıştırılabilir. Kan testleri, prolaktinin aşırı üretimini ve hipofiz tarafından kontrol edilen diğer hormon seviyelerinin normal aralıkta olup olmadığını tespit edebilir.
- Beyin görüntülemesi: Doktorunuz, beyninizin manyetik rezonans görüntüleme taraması ile oluşturulan görüntüdeki hipofiz tümörünü tespit edebilir.
- Görme testleri: Bunlar bir hipofiz tümörünün görüşünüzü bozup bozmadığını belirleyebilir.
Prolaktinoma Tedavisi
Prolaktinoma tedavisinin amacı prolaktin salgılanmasını normale döndürmek, tümör boyutunu küçültmek, görsel anormallikleri düzeltmek ve normal hipofiz fonksiyonunu düzeltmektir. Büyük tümörler söz konusu olduğunda, bu tedavilerin yalnızca kısmi başarısı mümkün olabilir.
İlaçlar
İlaç tedavisi çoğu prolaktinom için çok etkili bir tedavi yöntemidir. İlaç tedavisi hem kandaki prolaktin düzeylerini normalleştirmek hem de prolaktinomların boyutunu azaltmak için çok etkilidir.
Prolaktinoma tedavisinde “dopamin agonistleri” olarak bilinen ilaçları kullanır. Reçete edilebilecek birkaç farklı tipi vardır ve doktor ilacı hastanın ihtiyaçlarına göre uyarlar. Bu ilaçlar tümörü küçültür ve prolaktin düzeylerini hastaların yaklaşık yüzde 80’inde normale döndürür.
Bu ilaçlarla tedaviye uzun yıllar veya süresiz olarak devam edilebilir, ancak prolaktin normal hale gelirse veya tümör kaybolursa, bu tedaviler tedavi edilen hastaların yaklaşık yarısında iyileşme kanıtı ile kesilebilir.
Hastaların çoğu, verilen dozun doğru olduğundan emin olmak için ilacı kullanmaya başladıklarında dikkatle izlenecektir. Dopamin agonistlerinin yan etkileri mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, baş dönmesi ve uyuşukluk olabilir.
İlaçla kontrol edilemeyen bir prolaktinoma durumunda ve ilaç yan etkilerini tolere etme zorluğu olan hastalarda cerrahi gerekebilir. Radyoterapi de genellikle hem ilaç hem de cerrahi girişimden sonra kalıcı ve progresif (kötüleşen) prolaktinoma hastaları içindir.
Prolaktinoma Ameliyatı
Prolaktinoma için ilaç tedavisi işe yaramazsa veya ilacı tolere edemezseniz, tümörü çıkarmak için ameliyat bir seçenek olabilir. Vizyonunuzu kontrol eden sinirler üzerindeki baskıyı azaltmak için de cerrahi gerekebilir. Sahip olduğunuz ameliyat türü büyük ölçüde tümörünüzün büyüklüğüne ve boyutuna bağlı olacaktır:
- Transsfenoidal cerrahi: Cerrahiye ihtiyacı olan çoğu kişiye, tümörün burun boşluğu içinden alındığı bir prosedür uygulanır. Komplikasyon oranları düşüktür çünkü ameliyat sırasında beynin başka bölgelerine dokunulmaz ve bu ameliyat gözle görülür iz bırakmaz.
- Transkranial cerrahi: Eğer tümörünüz büyükse veya yakındaki beyin dokusuna yayıldıysa, kraniyotomi olarak da bilinen bu işleme ihtiyacınız olabilir. Cerrah, kafatasının üst kısmından tümöre ulaşır.
Cerrahinin sonucu, tümörün boyutuna ve konumuna ve cerrahiden önceki prolaktin seviyelerine ve cerrahın becerisine bağlıdır.
Cerrahi, küçük hipofiz tümörleri olan çoğu insanda prolaktin seviyesini düzeltir. Bununla birlikte, birçok hipofiz tümörü ameliyattan beş yıl içinde geri gelir. Sadece kısmen çıkarılabilen daha büyük tümörleri olan insanlar için, ilaç tedavisi genellikle ameliyattan sonra prolaktin seviyesini normal aralığa döndürebilir.
Radyasyon Tedavisi
Nadiren, tıbbi tedavi ve cerrahi prolaktin seviyelerini azaltmazsa radyasyon tedavisi kullanılır. Tümörün büyüklüğüne ve konumuna bağlı olarak, radyasyon 5 ila 6 hafta boyunca düşük dozlarda veya tek bir yüksek dozda verilir.
Komplikasyonlar
Prolaktinoma komplikasyonları şunları içerebilir:
- Görme kaybı: Tedavi edilmezse, bir prolaktinom optik sinirinizi sıkıştıracak kadar büyüyebilir.
- Hipopitüitarizm: Daha büyük prolaktinomlarda, normal hipofiz bezine baskı yapılması hipofiz tarafından kontrol edilen diğer hormonların işlev bozukluğuna neden olabilir, bu da hipotiroidizm, adrenal yetmezlik ve büyüme hormonu eksikliğine neden olur.
- Kemik erimesi (osteoporoz): Çok fazla prolaktin, östrojen ve testosteron hormonlarının üretimini azaltabilir, bu da kemik yoğunluğunun azalmasına ve kemik erimesi (osteoporoz) riskinin artmasına neden olabilir.
- Hamilelik komplikasyonları: Normal bir hamilelik sırasında östrojen üretimi artar. Hamileyseniz ve büyük bir prolaktinomaya sahipseniz, bu yüksek östrojen seviyeleri tümör büyümesine ve baş ağrıları ve görme değişiklikleri gibi ilişkili belirtilere neden olabilir.
Prolaktinomunuz varsa ve hamile kalmak istiyorsanız veya hamile iseniz, doktorunuzla konuşun. Tedavinizde ve izlemenizde ayarlamalar gerekli olabilir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is a prolactinoma?
2: About prolactinoma
3: What are prolactinomas?
4: Prolactinoma – pituitary gland
5: Prolactinoma symptoms and causes
