Disparoni Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Disparoni (dyspareunia), cinsel ilişkiden önce, sırasında veya sonrasında ortaya çıkan ağrıdır. Disparoni (cinsel ilişkide ağrı), bir hastalık değil, altta yatan bir fiziksel veya psikolojik bozukluğun bir belirtisidir. Hafif veya şiddetli olabilen ağrı, cinsel organlarda, pelvik bölgede veya alt sırt bölgesinde meydana gelebilir.

Cinsel ilişkide ağrı, vajinal kuruluk, atrofik vajinit, endometriozis, vulvar vestibulitis, idrar yolu enfeksiyonları, vajinal mantar enfeksiyonları, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, cilt enfeksiyonları, ameliyatlar, antihistaminikler ve tamoksifen gibi ilaçların yan etkileri ve psikolojik kaygılara (cinsel istismar, travma, stres) kadar çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir.

Bu durum hem erkekleri hem de kadınları etkileyebilir, ancak kadınlarda daha yaygındır. Amerikan Aile Hekimleri Akademisi’ne (AAFP) göre, Amerikan kadınlarının %20 kadarı bu sorunu yaşıyor.

Disparoninin birçok nedeni, uygun tıbbi bakım ile tedavi edilebilen veya kontrol edilebilen fiziksel bir duruma dayanır. Bununla birlikte, uzun süreli disparoni, cinsel istismar veya travma öyküsü olan kadınlarda semptom rahatlaması zor olabilir.

Bilgicik: Küresel olarak, kadınların % 8-21’ininin yaşamlarının bir noktasında disparoniden etkilendiği tahmin edilmektedir.

Ağrılı cinsel ilişki, ağrının konumuna bağlı olarak yüzeysel veya derin olarak sınıflandırılabilir.

Yüzeysel disparoni, penisin penetrasyonu üzerine vajinal introitustaki (vajinanın giriş kısmı) ağrıyı, derin disparoni ise penisin girmesiyle birlikte daha derinlerde ve alt karın bölgesinde hissedilen ağrıyı tanımlar.

Ağrının yüzeysel veya derin olup olmadığının belirlenmesi, ağrıya neden olan faktörün anlaşılmasında önemlidir.

Yüzeysel Disparoni

Yüzeysel disparoni, vulvada (dişi cinsel organının dışta kalan kısmı), vajinal girişte (introitus) ve vajinanın alt kısmında hissedilen ağrıdır. Genellikle cinsel ilişki başladıktan sonra penetrasyonla başlar.

Derin Disparoni

Derin disparoni, ilişki sırasında veya sonrasında pelviste daha derinde hissedilen ağrıdır. Ayrıca uylukların cephelerini de içerecek şekilde yayılabilir. Ağrı, penetrasyon durduğunda durabilir veya dakikalarca hatta saatlerce devam edebilir.

Disparoninin Nedenleri

Disparüninin nedenleri değişkendir ve fiziksel faktörleri, psikolojik faktörleri veya her ikisini de içerebilir.

Yüzeysel Disparoninin Nedenleri

• Vajinal lubrikasyon (vajinal ıslanma): Bazen cinsel ilişki sırasında ağrı, vajinanın çok kuru olduğu anlamına gelen ıslanma eksikliğinden kaynaklanır. Normalde, vajina onu nemli tutan salgılar üretir ve bunlar cinsel olarak uyarıldığında artar. Vajinal ıslanmanın olmaması genellikle yeterli ön sevişmenin yapılmamasından kaynaklanır.

• Östrojen düşüklüğü: Menopoz, doğum sonrası veya emzirme sırasında östrojen seviyelerindeki düşüş de cinsel ilişkide ağrıya neden olabilir. Özellikle doğum sonrası disparoniye sık rastlanır.

• İlaçlar: Bazı ilaçların cinsel isteği veya uyarılmayı etkilediği bilinmektedir, bu da vajinal ıslanmayı azaltabilir ve cinselliği ağrılı hale getirebilir. Bunlar antidepresanlar, yüksek tansiyon ilaçları, yatıştırıcılar, antihistaminikler ve bazı doğum kontrol haplarıdır.

• Cilt köprüsü: Vajinal girişin (introitus) arkasında küçük bir skar dokusu köprüsünün oluşumu doğumdan sonra yaygındır. Skar dokusu sinir uçlarını içerir ve çok hassastır, bu nedenle cinsel ilişki sırasından sürtünmenin etkisiyle daha da kötüleşebilir ve ağrıya neden olabilir.

• Bozulmamış kızlık zarı: Kızlık zarı (hymen) vajina girişinin iç kısmında küçük dudaklara bağlı mukoza yapısındaki bir kıvrımdır. Seks hayatının erken döneminde, kızlık zarı cinsel ilişkiye girerek bozulur. Kızlık zarı vajina girişini tamamen kapatmaz, orta kısımda âdet kanının ve vajinal salgıların dışrıya akmasını sağlayan bir delik bulunur.

Kızlık zarının şekli, kalınlığı ve elastikiyeti kişiler arasında büyük farklılıklar gösterebilir. Bazen kızlık zarı oldukça kalın olabilir veya delik yeterince büyük olmayabilir. Bu da penetrasyon denendiğinde vajinanın girişinde yüzeysel ağrıya neden olabilir.

• Vajinismus: Vajinismus, vajina girişinin etrafındaki kasların güçlü ve sıklıkla ağrılı bir şekilde kasılmasına neden olan bir durumdur, bu da cinsel ilişkiye girmeyi ağrılı veya imkansız hale getirebilir. Vajinismus spazmı, kasıtlı olarak yapılan bir şey değildir; kişinin tamamen kontrolü dışındadır.

• Vulvodini: Vulvodini, tanımlanabilecek bir sebebin bulunmadığı ve en az üç ay süren vajinanın (vulva) etrafındaki kronik ağrı veya rahatsızlıktır. Vulvodini ile ilişkili ağrı, yanma veya tahriş, sizi uzun süreler boyunca cinsel ilişkiye girmekten uzak tutabilir.

• Liken skleroz: Liken skleroz, nadir görülen bir cilt hastalığıdır. Kadınlarda genital cildi (vulva), erkeklerde ise genellikle sünnet derisini ve penisin ucunu etkiler. Beyaz lekelerin oluşumu ile birlikte genital bölgede cildin incelmesine, çok uzun sürebilen kaşıntıya ve ağrıya neden olur.

• Bartholin bezleri iltihabı: Bartholinitis, vajina girişindeki bartholin bezlerinin bir enfeksiyondur. Gonore gibi cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyondan kaynaklanabilecek bozukluk, bez kanallarında şiddetli bir ağrılı kırmızı şişkinliğe ve iltihaplanmaya neden olur. Bu iltihaplanma sonucu vajina girişi hassas hale gelebilir ve bu da cinsel ilişki sırasında ağrıya neden olur.

• Konjenital anormallik: Vajina yokluğu (vajinal agenezi) gibi doğumda bir problem veya vajinal açıklığı (imperfore hymen) bloke eden bir zarın gelişimi de disparoniye neden olabilir.

• Yaralanma, travma veya tahriş: Kaza, pelvik cerrahi, zor doğum ve tahriş gibi faktörler de ağrılı cinsel ilişkiye neden olabilir.

• Enfeksiyon ve cilt bozuklukları: Genital bölgedeki veya idrar yolundaki bir enfeksiyon ağrılı cinsel ilişkiye neden olabilir. Ayrıca genital bölgedeki egzema veya diğer cilt problemleri de sorun olabilir.

Derin Disparoninin Nedenleri

Derin disparoni genellikle derin penetrasyon ile ortaya çıkar. Belli pozisyonlarda daha da kötü olabilir. Nedenleri şunlardır:

• Bazı hastalıklar ve koşullar: Endometriozis, pelvik inflamatuar hastalık, uterus prolapsusu, rahmin ters durması (retrovert uterus), rahim fibroidleri, sistit, irritabl bağırsak sendromu, hemoroid, ektopik gebelik ve yumurtalık kistleri gibi hastalıklar ve koşullar cinsel ilişki sırasında rahatsızlığa yol açabilir.

• Ameliyatlar veya tıbbi tedaviler: Histerektomi (rahmin alınması) de dahil olmak üzere pelvik cerrahiden kaynaklanan yaralar ağrılı cinsel ilişkiye neden olabilir. Ayrıca radyasyon ve kemoterapi gibi kanser için uygulanan tıbbi tedaviler, cinsel ilişkiyi ağrılı hale getiren değişikliklere neden olabilir.

Psikolojik Nedenler

Bazı ortak duygusal ve psikolojik faktörler ağrılı cinsel ilişkide rol oynayabilir.

• Psikolojik sorunlar: Anksiyete, depresyon, fiziksel görünümünüzle ilgili endişeler, yakınlık korkusu veya ilişki sorunları, düşük bir uyarılma düzeyine ve sonuçta ortaya çıkan rahatsızlığa veya acıya katkıda bulunabilir.

• Stres: Stres, pelvik taban kaslarının sıkılaşmasını tetikleyebilir, bu da cinsel ilişki sırasında ağrıya neden olabilir.

• Cinsel istismar: Disparonili olan her kadının cinsel istismar öyküsü yoktur, ancak istismarın olması disparoniye katkıda bulunabilir.

Disparoni Belirtileri

Disparonisi olan bir kadın vajina, idrar yolu veya mesanede ağrı yaşayabilir. Disparoni belirtileri aşağıdakileri içerir:

• Cinsel ilişki sırasında (girişte) ağrı
• İlişki sırasında sürekli ağrı
• Penetrasyon sırasında derin ağrı
• Yanma, batma hissi ve kaşıntı
• İlişki sonrası ağrı

Erkeklerde Disparoni

Erkek disparonisi, bir erkeğin cinsel ilişki sırasında genital veya pelvik bölgede tekrarlayan veya kalıcı ağrıya üç ay veya daha uzun bir süre boyunca maruz kaldığı bir durum olarak tanımlanır. Erkeklerde yaygın olarak bildirilmemiş olsa da, erkeklerin %1’inin bu durumdan muzdarip olduğuna inanılmaktadır.

Bazı nedenler kadınlarda olduğu gibi erkekler için de aynıdır, örneğin pamukçuk ve herpes dahil STI’ler. Bu koşullar, penisin cinsel ilişki sırasında ağrı ve kaşıntı hissetmesine neden olabilir. Erkekler için cinsel ilişki sırasında ağrı yaşamasının diğer nedenleri ise şunlardır:

• Herpes dahil cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE)
• Pamukçuk (candida albicans)
• Sıkı bir sünnet derisi (fimozis)
• Prostat bezinin iltihabı (prostatit)
• Peniste büyüme, kist, siğil ve topaklar
• Testis kanseri
• Ejakülasyon (boşalma) ile ilgili sorunlar
• Peyronie hastalığı

Disparoninin Teşhisi

Dysparoni için tıbbi değerlendirme genellikle şunlardan oluşur:

• Tam bir tıbbi geçmiş: Doktorunuz, ağrınızın ne zaman başladığı, tam olarak nerede hissedildiği, nasıl hissettirdiği ve hangi cinsel pozisyonda gerçekleştiğini sorabilir. Doktorunuz ayrıca cinsel deneyim geçmişinizi, cerrahi geçmişinizi ve önceki doğum deneyimlerinizi de sorgulayabilir.

• Pelvik muayene: Pelvik muayenede doktorunuz ciltte tahriş, enfeksiyon veya anatomik problemler olup olmadığını kontrol edebilir. Ayrıca, cinsel organa ve pelvis kaslarınıza hafif bir baskı uygulayarak ağrınızın yerini tespit etmeye de çalışabilir.

Vajina duvarlarını ayırmak için spekulum adı verilen bir alet kullanarak vajinanın görsel muayenesi yapılabilir. Ağrılı cinsel ilişki yaşayan bazı kadınlar, nazik davranılmasına rağmen pelvik muayenede rahatsızlık duyarlar.

Disparoni Tedavisi

Her ağrılı cinsel ilişki için tıbbi müdahale gerekli değildir. Örneğin, doğum sonrası ağrılı cinsel ilişki durumunda, ilişki kurmadan önce doğumdan en az altı hafta beklenmelidir.

Vajinal kuruluk veya ıslaklık olmadığı durumlarda su veya silikon bazlı kayganlaştırıcılar kullanılabilir. Ağrılı ilişkilerin diğer nedenleri reçeteli ilaçlar gerektirebilir. Altta yatan tıbbi bir neden bulunmayan cinsel ağrı vakalarında ise cinsel terapi yardımcı olabilir.

Tedavi, durumun altta yatan nedenini hafifletmeyi amaçlamaktadır. Disparoni için uygulanan tedaviler şunlardır:

İlaçlar

Bir enfeksiyon veya tıbbi rahatsızlık ağrınıza katkıda bulunursa, nedeni tedavi etmek probleminizi çözebilir. Vajinal ıslanma sorunlarına neden olduğu bilinen ilaçların değiştirilmesi de semptomlarınızı ortadan kaldırabilir.

Birçok postmenopozal kadın için, disparoniye, düşük östrojen seviyelerinden kaynaklanan yetersiz vajinal ıslanmadan kaynaklanır. Sıklıkla, bu doğrudan vajinaya uygulanan topikal östrojen ile tedavi edilebilir.

2013 yılında, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) menopoz nedeniyle orta ve şiddetli disparonisi olan kadınlar için günde bir kez 60 mg’lık bir dozda ospemifene (Osphena) adı verilen bir ilacı onaylamıştır. Fakat ilacın inme, sıcak basması ve rahim iç zarı (endometrium) kanseri riski taşıyabileceği yönünde bilgiler bulunmaktadır.

Ağrılı ilişkiyi hafifletmek için kullanılan bir başka ilaç da prasterone (Intrarosa)’dir. Kapsül formunda olan bu ilaç günlük vajinaya yerleştirilir.

Duyarsızlaştırma Tedavisi

Bazı vajinal gevşeme egzersizlerini öğrenmek, vajinal kasları gevşetmeye ve ağrı seviyelerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Danışmanlık veya Seks Terapisi

Cinsel istismar, travma veya diğer duygusal sorunlar disparoninin temel sebebi ise, danışmanlık size yardımcı olabilir.

Tedavilerden sonra bile cinsel uyarılmaya negatif bir duygusal tepkiye sahip olabilirsiniz. Siz ve eşiniz ağrılı bir ilişkiden dolayı cinsellikten uzaklaşırsanız, eşinizle iletişimi geliştirmeye ve cinsel yakınlığı geri kazanmaya da yardım etmeniz gerekebilir. Bir danışman veya seks terapisti ile konuşmak bu sorunların çözümüne yardımcı olabilir.

Disparoniyi Önleme

Cinsel istismar veya travma öyküsü gibi bazı disparoni nedenlerinden kaçınılamamasına rağmen diğer nedenler önlenebilir:

• Vücudun doğal yağlayıcılarının salgılanmasını teşvik etmek için ön sevişmeyi daha uzun tutun.

• Derin acıyı en aza indirmek için rahat cinsel pozisyonlar seçin.

• Maya enfeksiyonu riskinizi azaltmak için sıkı kıyafetler giymekten kaçının, pamuklu iç çamaşırı giyin ve iyi hijyen uygulayın. Uzun süreli terlemeden sonra iç çamaşırınızı değiştirin. Her gün banyo yapın ya da duş alın ve yüzdükten hemen sonra kuru kıyafetlere dönüşün.

• Mesane enfeksiyonlarından kaçınmak için, tuvaleti kullandıktan sonra önden arkaya doğru silin ve cinsel ilişkiden sonra idrara çıkın.

• Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan kaçınmak için, sadece bir kişi ile ilişki kurarak veya cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korunmak için prezervatif kullanarak güvenli cinsel ilişkiye geçin.

• Vajinal kuruluk oluşumunu önlemek için, bir kayganlaştırıcı kullanın ya da kuruluk atrofik vajinite bağlıysa tedaviye başvurun.

• Vajinal penetrasyon daha az ağrılı hale gelene kadar, eşinizle etkili bir iletişim için başka yollar deneyebilirsiniz. Şehvetli masaj, öpüşme ve karşılıklı mastürbasyon, normal rutinden daha rahat, tatmin edici ve daha eğlenceli olabilen cinsel ilişkiye alternatifler sunablir.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Painful intercourse (dyspareunia)
2: Superficial dyspareunia
3: Painful sex (dyspareunia)
4: Evaluation and Differential Diagnosis of Dyspareunia