Deliryum Nedir? Tipleri, Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi
Deliryum (delirium), zihinsel fonksiyonun ani, dalgalanan ve genellikle geri dönüşümlü bir rahatsızlığıdır. Dikkat edememe, yönelim bozukluğu, net düşünememe ve uyanıklık düzeyinde (bilinç) dalgalanmalar ile karakterizedir.
Deliryum bir hastalık değil anormal bir zihinsel durumdur. Terimin belirli bir tıbbi tanımı olmasına rağmen, genellikle herhangi bir karışıklığı tanımlamak için kullanılır.
Deliryum asla normal değildir ve genellikle yaşlı kişilerde genellikle ciddi, yeni gelişen bir problemi gösterir. Deliryumu olan insanlar derhal tıbbi yardıma ihtiyaç duyar.
Deliryum sıklıkla şiddetli veya kronik bir hastalık, metabolik dengedeki değişiklikler (düşük sodyum gibi), ilaç, enfeksiyon, ameliyat, alkol veya ilaç zehirlenmesi veya yoksunluğu gibi bir çok faktörden kaynaklanabilir.
Bu durum her yaşta ortaya çıkabilir, ancak yaşlı insanlar arasında, özellikle demansı olanlarda çok daha yaygındır. Deliryum genç insanlarda ortaya çıktığında, genellikle ilaç kullanımı veya hayatı tehdit eden bir bozukluktan kaynaklanır.
Deliryum geçici bir durum olduğundan, kaç kişinin bu duruma sahip olduğunu belirlemek zordur. Hastanede yatan insanların % 15 ila 50’sini etkiler.
Deliryumun nedeni hızlı bir şekilde tanımlanır ve düzeltilirse genellikle tedavi edilebilir.
Deliryum Tipleri
Deliryum nedeni, şiddeti ve özelliklerine göre kategorize edilir:
Alkol Yoksunluğu Deliryumu (Deliryum Tremens)
Alkol yoksunluğu deliryumu, alkol almayı bıraktıktan sonra ortaya çıkabilen şiddetli semptomlardır. Bu aynı zamanda deliryum tremens (DT) olarak da adlandırılır. Deliryum tremens hayatı tehdit edici olabilir.
Alkole bağımlıysanız, deliryum tremens içmeyi durdurduktan veya azalttıktan 24 ila 72 saat sonra veya 10 güne kadar başlayabilir.
Alkole bağımlı herkes içmeyi bıraktıklarında DT’ı geliştirmeyecektir. Ancak, bu durumu kimin geliştireceğini tahmin etmenin bir yolu yoktur. Alkole bağımlıysanız, yardım almadan içmeyi bırakmaya çalışmayın.
Hiperaktif Deliryum
Bu, muhtemelen en kolay tanınan tiptir. Huzursuzluk, ajitasyon, hızlı ruh hali değişiklikleri veya halüsinasyonlar içerebilir.
Hipoaktif Deliryum
Hipoaktif tip, genellikle hareketsizlik veya azalmış motor aktivitesi içerir. Kişi, halsiz, anormal derecede uykulu veya şaşkın gibi görünebilir.
Bazı insanlar, iki durum arasında dönüşümlü olarak hem hiperaktif hem de hipoaktif deliryumun (karışık deliryum olarak adlandırılır) bir kombinasyonuna sahiptir.
Deliryumun Nedenleri
Deliryum, beyindeki sinyallerin normal gönderilmesi ve alınması bozulduğunda ortaya çıkar. Bu bozukluk büyük olasılıkla beyni savunmasız hale getiren ve beyin aktivitesinde bir arızaya neden olan faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanır.
Deliryumun tıbbi bir durum ve ilaç toksisitesi kombinasyonu gibi tek bir nedeni veya birden fazla nedeni olabilir. Bazen hiçbir neden tespit edilemez. Olası nedenler şunlardır:
- Bazı ilaçlar veya ilaç toksisitesi
- Alkol veya uyuşturucu zehirlenmesi veya yoksunluğu
- İnme, kalp krizi, kötüleşen akciğer veya karaciğer hastalığı veya düşme sonucu yaralanma gibi tıbbi bir durum
- Düşük sodyum veya düşük kalsiyum gibi metabolik dengesizlikler
- Özellikle yaşlı erişkinlerde idrar yolu enfeksiyonu, pnömoni veya grip
- Karbon monoksit, siyanür veya diğer zehirler gibi bir toksine maruz kalma
- Şiddetli, kronik veya ölümcül hastalık
- Ateş ve akut enfeksiyon, özellikle çocuklarda
- Yetersiz beslenme veya dehidrasyon
- Uyku yoksunluğu veya şiddetli duygusal sıkıntı
- Anestezi içeren cerrahi veya diğer tıbbi prosedürler
- Ağrı
Çeşitli ilaçlar veya ilaç kombinasyonları, aşağıdakiler de dahil olmak üzere deliryumu tetikleyebilir:
- Ağrı kesici ilaçlar
- Uyku ilaçları
- Anksiyete ve depresyon gibi duygudurum bozuklukları için ilaçlar
- Spazmları veya kasılmaları tedavi etmek için ilaçlar
- Parkinson hastalığı ilaçları
- Alerji ilaçları
- Astım ilaçları
- Steroid ilaçlar
Risk Faktörleri
Özellikle yoğun bakımda veya ameliyattan sonra hastanede kalış ile sonuçlanan herhangi bir durum, bir huzurevinde ikamet ederken olduğu gibi deliryumun riskini artırır.
Deliryumun riskini artıran diğer koşullara örnekler:
- Demans, inme veya Parkinson hastalığı gibi beyin bozuklukları
- Önceki deliryum olayları
- Görme veya işitme kaybı
- Çoklu tıbbi problemlerin varlığı
Deliryum Belirtileri
Deliryumun belirtileri ve semptomları genellikle birkaç saat veya birkaç gün içinde başlar. Genellikle gün boyunca dalgalanırlar ve semptom görülmeyen dönemler olabilir. En yaygın belirtiler şunları içerir:
Çevre Bilincinin Azalması
Bu, aşağıdakilere neden olabilir:
- Bir konuya odaklanamama veya konu değiştirememe
- Sorulara veya sohbete cevap vermek yerine bir fikre takılmak
- Önemsiz şeylerlerle kolayca dikkat dağılması
- Çevreye çok az aktivite ya da çok az tepki ile geri çekilme
Kötü Düşünme Becerileri (Bilişsel Bozukluk)
Bu, şunlara neden olabilir:
- Yetersiz bellek, özellikle son olaylar
- Oryantasyon bozukluğu – örneğin, nerede olduğunuzu veya kim olduğunuzu bilmemek
- Kelimeleri hatırlama veya konuşma güçlüğü
- Saçma konuşma
- Konuşmayı anlamada sorun
- Okuma veya yazma güçlüğü
Davranış Değişiklikleri
Bunlar şunları içerebilir:
- Var olmayan şeyleri görmek (halüsinasyonlar)
- Huzursuzluk, ajitasyon veya hırçın davranış
- Bağırma, inleme veya başka sesler çıkarma
- Sessiz ve geri çekilmiş olmak – özellikle yaşlı yetişkinlerde
- Yavaş hareket veya uyuşukluk
- Huzursuz uyku alışkanlıkları
- Gece gündüz uyku-uyanıklık döngüsünün tersine dönmesi
Duygusal Rahatsızlıklar
Bunlar şunları içerebilir:
- Kaygı, korku veya paranoya
- Depresyon
- Sinirlilik veya öfke
- Sevinç hissi (öfori)
- İlgisizlik
- Hızlı ve öngörülemeyen ruh hali değişiklikleri
- Kişilik değişiklikleri
Deliryum ve Demans (Bunama)
Deliryumun bazı semptomları demansın semptomlarına benzer ve ikisini birbirinden ayırmak zor olabilir. Ancak demans semptomları yavaşça ortaya çıkar ve aylar ve yıllar boyunca gelişir, oysa deliryum semptomları günler veya saatler içinde aniden gelişir. Hastanın demansı varsa, diğer insanlardan daha fazla deliryum gelişmesi muhtemeldir.
Deliryum semptomlarının ortaya çıkması gün boyunca önemli ölçüde ve sık sık dalgalanabilir. Demansı olan insanlar günün daha iyi ve daha kötü zamanlarına sahipken, hafızaları ve düşünme becerileri bir gün boyunca oldukça sabit bir seviyede kalır.
Deliryum esas olarak dikkati etkiler, demans (bunama) ise hafızayı etkiler.
Nasıl Teşhis Edilir?
Doktor, deliryumu tıbbi geçmiş, zihinsel durumu değerlendirmek için testler ve olası katkıda bulunan faktörlerin tanımlanması temelinde teşhis edebilir. Testler şunları içerebilir:
- Zihinsel durum değerlendirmesi: Doktor farkındalık, dikkat ve düşünmeyi değerlendirerek başlar. Bu, konuşma yoluyla veya zihinsel durumu, karışıklığı, algılamayı ve hafızayı değerlendiren testler veya taramalarla yapılabilir. Aile üyelerinden veya bakıcılardan gelen ek bilgiler yardımcı olabilir.
- Fiziksel ve nörolojik muayeneler: Doktor, sağlık problemleri veya altta yatan hastalık belirtilerini kontrol ederek fiziksel bir muayene yapar. Görme, denge, koordinasyon ve refleksleri kontrol etmek, inme veya başka bir nörolojik hastalığın deliryuma neden olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
- Diğer testler: Doktor kan, idrar ve diğer teşhis testleri isteyebilir. Beyin görüntüleme testleri, mevcut diğer bilgilerle teşhis yapılamadığında kullanılabilir.
Deliryum Tedavisi
Deliryum tedavisi deliryumun nedenleri ve semptomlarına odaklanır. İlk adım nedeni belirlemektir. Genellikle, nedeni tedavi etmek tam bir iyileşmeye yol açar. İyileşme haftalar bazen aylarca sürebilir. Bu arada, semptomları yönetmek için de aşağıdaki gibi tedaviler olabilir:
İlaçlar
Doktorunuz deliryumunuzun altında yatan nedeni tedavi etmek için ilaçlar reçete edecektir. Örneğin, deliryumunuz şiddetli bir astım atağından kaynaklanıyorsa, nefesinizi düzenlemek için bir inhaler veya solunum cihazına ihtiyacınız olabilir.
Bakteriyel bir enfeksiyon deliryum semptomlarına neden oluyorsa, antibiyotikler reçete edilebilir.
Bazı durumlarda, doktorunuz alkol içmeyi bırakmanızı veya bazı ilaçları almayı bırakmanızı önerebilir.
Ayrıca, ajite veya depresyonunuz varsa bazı ilaçlar reçete edilebilir.
Danışmanlık
Şaşırmış hissediyorsanız, danışmanlık düşüncelerinizi pekiştirmeye yardımcı olabilir.
Danışmanlık, deliryumu uyuşturucu veya alkol kullanımı ile ortaya çıkan insanlar için bir tedavi olarak da kullanılır. Bu durumlarda, tedavi deliryuma neden olan maddeleri kullanmaktan kaçınmanıza yardımcı olabilir.
Genel Önlemler
Çevre mümkün olduğunca sessiz ve sakin tutulur. İnsanların odalarında ne ve kim olduğunu ve nerede olduklarını tanımaları için iyi aydınlatılmış olmalıdır. Odaya saat, takvim ve aile fotoğrafları yerleştirmek oryantasyon konusunda yardımcı olabilir.
Her fırsatta, personel ve aile üyeleri insanları sakinleştirmeli ve onlara zamanı ve yeri hatırlatmalıdır. Prosedürler daha önce ve yapıldığı gibi açıklanmalıdır. Gözlük veya işitme cihazına ihtiyaç duyan kişilerin onlara erişimi olmalıdır.
Deliryumdan muzdarip insanlar dehidratasyon, yetersiz beslenme, idrar kaçırma, düşme ve yatak yaraları (bası yarası) gibi birçok soruna eğilimlidir. Bu tür sorunların önlenmesi titiz bakım gerektirir.
Bu nedenle, insanlar, özellikle yaşlı insanlar, bir doktor, fiziksel ve mesleki terapistler, hemşireler ve sosyal hizmet uzmanlarını içeren bir ekip tarafından yönetilen tedaviden yararlanabilir.
Deliryum Hastaları İçin Sonuçlar (Prognoz)
Deliryumu olan çoğu insan deliryuma neden olan durum hızla tanımlanır ve tedavi edilirse tamamen iyileşir. Herhangi bir gecikme, tam iyileşme şansını azaltır.
Deliryum tedavi edildiğinde bile, bazı semptomlar haftalarca veya aylarca sürebilir ve yavaş yavaş iyileşme olabilir. Bazı insanlarda deliryum demansa benzer kronik beyin fonksiyon bozukluğuna dönüşür.
Deliryumu olan hastanede yatan kişilerin deliryumu olmayanlara göre hastanede (ölüm dahil) komplikasyon gelişmesi daha olasıdır. Bir hastanedeyken deliryumu olan kişilerin yaklaşık % 35 ila 40’ı 1 yıl içinde ölür, ancak ölüm nedeni genellikle deliryumun kendisi değil, başka bir ciddi bozukluktur.
Deliryumu olan hastalar, özellikle yaşlılar, daha uzun hastanede kalış süresi, daha yüksek tedavi maliyetleri ve hastaneden ayrıldıktan sonra daha uzun iyileşme süresine sahiptir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1: About delirium
2: What is delirium?
3: What’s delirium and how does it happen?
