Diskeratozis Konjenita Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Diskeratozis konjenita (dyskeratosis congenita), vücudun birçok bölümünü etkileyebilen nadir bir hastalıktır.

Diskeratozis konjenita ayrıca Zinsser-Cole-Engmann sendromu olarak da bilinmektedir.

Bu yazıda: Diskeratozis konjenita nedir? Belirtileri nelerdir? Teşhisi ve tedavisi nasıl yapılır? gibi soruların ayrıntılı yanıtlarını bulabilirsiniz.

Diskeratozis Konjenita Nedir?

Diskeratozis konjenita, cilt, kan, gözler, dişler, kemikler, gastrointestinal sistem (bağırsak), genitoüriner (böbrekler, mesane) ve solunum sistemlerini etkileyebilen genetik bir durumdur.

Bu hastalığın karakteristiği olan üç özellik vardır: kötü büyüyen veya anormal şekilli tırnaklar (tırnak distrofisi), cilt renginde değişiklikler ve ağız içinde beyaz lekeler (oral lökoplaki). (bkz: lökoplaki)

Diseratozis konjenitalı insanlarda, yaşamı tehdit eden birkaç durumun gelişme riski daha yüksektir. Özellikle kemik iliği fonksiyonunu bozan bozukluklara karşı savunmasızdırlar. Bu bozukluklar kemik iliğinin yeni kan hücreleri üretme yeteneğini bozar. Etkilenen bireyler, kemik iliği yeteri kadar yeni kan hücresi üretmediğinde ortaya çıkan kemik iliği yetmezliği olarak da bilinen aplastik anemi geliştirebilir.

Ayrıca, olgunlaşmamış kan hücrelerinin normal olarak gelişmediği bir durum olan miyelodisplastik sendrom için ortalama riskleri daha yüksektir; bu durum lösemi adı verilen bir kan kanseri formuna ilerleyebilir. Diskeratozis konjenitalı insanlar asla miyelodisplastik sendrom geliştirmemiş olsalar bile lösemi gelişme riski altındadırlar.

Ek olarak, özellikle baş, boyun, anüs veya genital kanserler olmak üzere diğer kanserleri geliştirme riskleri daha yüksektir.

Diskeratoz konjenitası olan kişiler ayrıca akciğerlerde skar dokusunun (fibrozis) birikmesine neden olan ve oksijenin kan dolaşımına taşınmasını azaltan bir durum olan pulmoner fibrozis gelişebilir.

Diskeratoz konjenitalı hastalarda ek bulgular kısa boy, göz ve diş anormallikleri, saçın ince ve erken grileşmesi, akciğer hastalığı, karaciğer hastalığı, bağırsak anormallikleri, kemik erimesi (osteoporoz), kısırlık, öğrenme güçlüğü ve gecikmeleri içerebilir.

Diskeratozis Konjenita Ne Kadar Yaygındır?

Diskeratoz konjenita oldukça nadir görülen bir durumdur. Kesin istatistikler bilinmemekle birlikte, 1 milyonda yalnızca 1 kişiyi etkilediği düşünülmektedir.

Bu hastalık erkeklerde kadınlardan daha sık görülür ve hemen hemen tüm etnik gruplarda teşhis edilmiştir. Çocuklar ve yetişkinler herhangi bir yaşta bu hastalık ile teşhis edilebilir.

Diskeratozis Konjenitanın Nedenleri

Etkilenenlerin yaklaşık yüzde 70’inde, bu durum DKC1, TERC, TERT, NOP10, NHP2, TINF2, USB1, TCAB1, CTC1, RTEL1, ACD (TPP1), PARN ve NAF1 genlerindeki mutasyonlardan kaynaklanmaktadır.

Bu genlerden on iki tanesi, kromozomların uçlarında bulunan telomerler olarak bilinen yapıların korunmasına yardımcı olan proteinler yapmak için talimatlar sağlar. Genetik kusurlar vakaların yaklaşık yüzde 30’unda bilinmemektedir.

Diskeratozis Konjenita Nasıl Kalıtılır?

Diskeratoz konjenitanın farklı kalıtım kalıpları olabilir.

Kalıtım, X’e bağlı resesif (DKC1), otozomal dominant (TERC, TERT, TINF2, RTEL1 ve NAF1) ve otozomal resesif (NOP10, NHP2, TERT, USB1, TCAB1, CTC1, RTEL1, ACD ve PARN) olabilir.

Hastaların yaklaşık yüzde 30’unda genetik temel bilinmemektedir. Bazı durumlarda mutasyon yeni bir mutasyondur (de novo) ve kalıtsal değildir; bu genellikle TINF2 mutasyonları için geçerlidir.

Diskeratozis Konjenita Belirtileri

Durumu olan çocuklar genellikle kötü büyüyen veya anormal şekilli tırnak ve ayak tırnaklarına sahiptir. Ayrıca, özellikle boyunda ve göğsünde cilt renginde (pigmentasyon) değişiklik vardır. Ağız içindeki beyaz lekeler (oral lökoplaki), diskeratoz konjenitanın iyi bilinen bir başka özelliğidir.

Diskeratozis konjenitalı insanlar özellikle kemik iliği fonksiyonunun bozulmasına karşı savunmasızdır (kemik iliği yetmezliği). Kemik iliğinin temel işlevi yeni kan hücreleri üretmek olduğundan, etkilenen bireyler aplastik anemi geliştirebilir (kemik iliği yeterince yeni kan hücresi üretmediğinde).

Ayrıca, olgunlaşmamış kan hücrelerinin normal olarak gelişmediği bir durum olan miyelodisplastik sendrom için ortalama riskleri daha yüksektir; bu durum lösemi adı verilen bir kan kanseri biçimine ilerleyebilir.

Ek olarak, diskeratoz konjenitalı insanlar dil, ağız, boğaz, mide, kolon, rektum, kan ve kemik iliği kanserleri için risk altındadır.

Diskeratozis konjenitanın diğer belirtileri şunları içerebilir:

• Akciğer hastalığı
• Cilt ve kan kanserleri
• Karaciğer hastalığı
• Gözyaşlarının drenajını önleyen ve göz kapağı tahrişine neden olan dar gözyaşı kanalları gibi göz anormallikleri
• Saç dökülmesi veya saçlarda erken grileşme
• Düşük kemik mineral yoğunluğu (osteoporoz)
• Kalça ve omuz eklemlerinin dejenerasyonu (avasküler nekroz)
• Etkilenen bazı erkeklerde üretral darlık nedeniyle ağrılı idrara çıkma ve idrar yolu enfeksiyonları (bkz: idrar yapamama)
• Diş problemleri
• Bağırsak anormallikleri
• Boy kısalığı
• Öğrenme güçlüğü
• Kısırlık

Diskeratozis konjenitanın şiddeti, etkilenen kişiler arasında büyük ölçüde değişir. En az ciddi şekilde etkilenen bireyler, bozukluğun sadece birkaç hafif fiziksel özelliğine ve normal kemik iliği fonksiyonuna sahiptir. Daha ciddi etkilenen bireyler karakteristik fiziksel özelliklerin çoğuna sahiptir ve erken yetişkinlikte kemik iliği yetmezliği, kanser veya pulmoner fibrozis yaşarlar.

Diskeratozis konjenitası olan çoğu insan normal zekaya ve ayakta durma ve yürüme gibi motor becerilerin gelişimine sahipken, ciddi şekilde etkilenen bazı bireylerde gelişimsel gecikme meydana gelebilir.

Hoyeraal Hreidaarsson sendromu olarak adlandırılan bozukluğun ciddi bir formunda, etkilenen bireyler, beynin hareketi koordine eden kısmı olan alışılmadık derecede küçük ve az gelişmiş bir serebelluma (beyincik) sahiptir.

Revesz sendromu olarak adlandırılan bir başka ciddi varyant, diğer diskeratozis konjenita semptomlarına ek olarak, gözün arkasındaki ışığa duyarlı dokuda (retina) anormallikler içerir.

Nasıl Teşhis Edilir?

Ayrıntılı bir klinik değerlendirme, ayrıntılı hasta öyküsü ve özellikle deri veya ağızdaki değişikliklerle karakteristik bulguların tanımlanmasına dayanarak, diskeratoz konjenita teşhisi konulabilir.

Doktorunuz ayrıntılı bir hasta ve aile öyküsü edindikten, dikkatli bir fizik muayene yaptıktan sonra şağıdaki testlerin bir kısmını veya tamamını yaptırabilir:

• Kan testleri: Tam bir kan sayımı (CBC), kandaki hücrelerin türleri ve sayıları, özellikle kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler hakkında önemli bilgiler verir. Doktorunuz telomerlerin uzunluğunu ölçmek için başka kan testleri de isteyebilir. Telomerler diskeratozis konjenitalı birçok insanda alışılmadık derecede kısadır.

• Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsi: İçi boş bir iğne kullanılarak lokal anestezi altında küçük kemik iliği örnekleri alınır. Bu, doktorunuzun kan hücresi gelişiminizi incelemesini sağlar.

• Diğer testler: Bu duruma neden olan mutasyon (lar) bilinen on iki genden birinde ise, moleküler test (mutasyonu aramak için DNA testi) tanıyı doğrulayacaktır.

Diskeratozis Konjenita Tedavisi

Diskeratoz konjenita için bir tedavi yoktur. Uygulanan tedaviler, her bir bireyde belirgin olan spesifik semptomlara yöneliktir.

Diskeratoz konjenitalı bireyler için genel tedavi önerileri, ciğerleri ve karaciğeri korumak için sigara ve alkolden kaçınmayı ve cilde zarar gelmesini önlemek için nemlendirici kremlerin kullanılmasını içerir. İyi diş hijyeni erken diş kaybını önlemede yardımcı olabilir ve dilin malignitesinin (tümör) gelişimini geciktirebilir.

Bazı hastalarda kemik iliği yetmezliği ve immün yetmezlik geçici olarak androjenlere ve hematopoetik büyüme hormonlarına cevap verir.

Yapay erkek hormonları olan androjenler, bazı kişilerde kırmızı kan hücresini ve daha az sıklıkla trombosit üretimini artırabilir. Androjen tedavisi, androjen tedavisi ile ilişkili potansiyel olarak büyüme ivmesini geciktiren ve trombositopeni ile ilişkili kanamayı azaltan kortikosteroid tedavisi ile desteklenebilir.

Hematopoetik büyüme faktörleri olarak bilinen bir ilaç sınıfı, diseratoz konjenitalı bireyleri tedavi etmek için kullanılmıştır. Bu büyüme faktörleri, belirli beyaz kan hücrelerinin (nötrofiller) üretimini geçici olarak artırabilir. Nadir durumlarda, bu ilaçlarla tedavi ayrıca kırmızı kan hücresi ve trombosit seviyelerini arttırır.

Çoğu durumda, androjenlerin ve büyüme faktörlerinin faydaları sadece geçicidir. Bu tedavilerin kemik iliği fonksiyonunu iyileştirdiği belirli süre, her bir vakada değişir.

Uyumlu bir donör bulunabiliyorsa, hematopoetik kök hücre nakli (ayrıca kemik iliği nakli ve kök hücre nakli olarak da bilinir) potansiyel olarak diskeratozis konjenita ile ilişkili kan anormalliklerini tedavi edebilir. Özellikle kemik iliği yetmezliği olan hastalarda hematopoetik kök hücre transplantasyonu düşünülebilir.

Transplantlar (nakil) kemik iliği yetmezliğini tedavi edebilir, ancak sindirim sistemi ve akciğerlerle ilgili sorunlar gibi diğer sorunları tedavi etmezler.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Dyskeratosis congenita
2: What is dyskeratosis congenita?
3: About dyskeratosis congenita
4: Dyskeratosis congenita (DC)