Ataksi-Telenjiektazi Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Ataksi-telenjiektazi (ataxia-telangiectasia, A-T), sinir sistemini, bağışıklık sistemini ve diğer vücut sistemlerini etkileyen nadir bir kalıtsal hastalıktır.

Bu hastalık, erken çocukluk döneminde, genellikle 5 yaşından önce başlayan hareketleri koordine etmede ilerleyici zorluk (ataksi) ile karakterizedir.

Etkilenen çocuklar tipik olarak yürüme zorluğu, denge ve el koordinasyonu ile ilgili sorunlar, istemsiz titreme hareketleri (Kore), kas seğirmeleri (miyoklonus) ve sinir fonksiyonundaki bozukluklar (nöropati) geliştirir. Hareket sorunları tipik olarak insanların ergenlik döneminde tekerlekli sandalye yardımına ihtiyaç duymasına neden olur.

Bu bozukluğa sahip kişilerde konuşma bozukluğu da vardır ve gözlerini bir yandan diğer yana hareket ettirmede güçlük çekerler (okülomotor apraksi). Gözlerde ve cilt yüzeyinde meydana gelen telanjiektazi adı verilen küçük kan damarı kümeleri de bu durumun karakteristiğidir.

Etkilenen bireyler, kanlarında yüksek miktarda alfa-fetoprotein (AFP) adı verilen bir proteine sahip olma eğilimindedir. Bu proteinin seviyesi normalde hamile kadınların kan dolaşımında artar, ancak ataksi-telenjiektazili bireylerin neden AFP’yi yükselttiği veya bu bireylerde ne gibi etkileri olduğu bilinmemektedir.

Ataksi-telenjiektazili insanlar genellikle zayıflamış bir bağışıklık sistemine sahiptir ve çoğu kronik akciğer enfeksiyonları geliştirir. Ayrıca, özellikle kan oluşturan hücrelerin kanseri (lösemi) ve bağışıklık sistemi hücrelerinin kanseri (lenfoma) olmak üzere kanser geliştirme riski de artmıştır.

Etkilenen kişiler, tıbbi röntgenler dahil olmak üzere radyasyona maruz kalmanın etkilerine karşı çok hassastır. Ataksi-telenjiektazili kişilerin yaşam beklentisi büyük ölçüde değişir, ancak etkilenen kişiler tipik olarak erken yetişkinliğe kadar yaşarlar.

telenjiektazi

Ataksi-Telenjiektazi Ne Kadar Yaygındır?

Ataksi-telanjiektazi, dünya çapında 40.000 ila 100.000 kişiden 1’inde görülür.

Ataksi telenjiektazi genellikle bebeklik döneminde (bir ila üç yaş arasında) başlar ve genellikle bir ailede birden fazla çocuğu etkiler. Erkekler ve kadınlar eşit sayıda etkilenebilir.

Ataksi-Telenjiektazinin Nedenleri

Ataksi-telanjiektaziye ATM genindeki mutasyonlar (değişiklikler) neden olur. ATM geni, hücre bölünmesini kontrol etmeye yardımcı olan ve DNA onarımında yer alan bir protein yapmak için talimatlar sağlar.

Bu protein, sinir sistemi ve bağışıklık sistemi dahil olmak üzere çeşitli vücut sistemlerinin normal gelişiminde ve aktivitesinde önemli bir rol oynar.

ATM proteini, hücrelerin hasarlı veya kırık DNA ipliklerini tanımasına yardımcı olur ve kırık iplikleri düzelten enzimleri aktive ederek DNA onarımını koordine eder. Hasarlı DNA ipliklerinin etkili bir şekilde onarılması, hücrenin genetik bilgisinin stabilitesini (kararlılığını) korumaya yardımcı olur.

ATM genindeki mutasyonlar, ATM proteininin fonksiyonunu azaltır veya ortadan kaldırır. Bu protein olmadan hücreler kararsız hale gelir ve ölür. Hareketleri koordine eden beyin bölümündeki (beyincik) hücreler özellikle ATM proteininin kaybından etkilenir. Bu beyin hücrelerinin kaybı, ataksi-telenjiektaziye özgü bazı hareket sorunlarına neden olur.

ATM genindeki mutasyonlar ayrıca hücrelerin DNA hasarına doğru tepki vermesini engeller, bu da DNA ipliklerindeki kırılmaların birikmesine izin verir ve kanserli tümörlerin oluşumuna yol açabilir.

Ataksi-Telenjiektazi Nasıl Kalıtılır?

Normalde, her hücrede her genin 2 kopyası vardır: 1’i anneden, 1’i babadan miras alınır. Ataksi-telenjiektazi, otozomal resesif kalıtım modelini izler. Otozomal resesif kalıtımda, bir kişinin etkilenmesi için genin her iki kopyasında bir mutasyon bulunmalıdır. Bu, bir çocuğun etkilenmesi için her ebeveynin bir gen mutasyonu geçirmesi gerektiği anlamına gelir.

Gen mutasyonunun sadece 1 kopyasına sahip olan kişiye taşıyıcı denir. Her iki ebeveyn de resesif gen mutasyonunun taşıyıcısı olduğunda, bir çocuğun 2 mutasyonu miras alma ve A-T’den etkilenme şansı % 25’tir. A-T’li bir kişinin ebeveynleri, erkek kardeşleri, kız kardeşleri ve çocukları gibi birinci derece akrabalarının, tek gen mutasyonunu kalıtım yoluyla alma ve taşıyıcı olma şansı % 50’dir.

Ataksi-Telenjiektaziyle İlişkili Tahmini Kanser Riskleri Nelerdir?

Ataksi-telenjiektazili kişilerin kansere yakalanma riski yaklaşık %40’tır. A-T’li kişilerde en sık görülen kanser türleri lösemi ve lenfomadır. Bu 2 kanser türü çocuklukta ortaya çıkabilir ve A-T’li kişilerde tüm kanserlerin % 85’ini oluşturur.

Gelişebilecek diğer kanser türleri şunları içerir:

  • Yumurtalık kanseri
  • Meme kanseri
  • Tiroid kanseri
  • Parotis (tükrük) bezi tümörleri
  • Mide kanseri
  • Melanom (cilt kanseri)
  • Leiomyomlar (düz kas tümörleri)

Taşıyıcılar, yani 1 ATM gen mutasyonu olan kişiler, aynı zamanda meme kanserine yakalanma riskinde de artışa sahiptir. Bir taşıyıcı ayrıca heterozigot olarak da adlandırılabilir.

Bazı çalışmalar, taşıyıcı olan kadınlar için meme kanseri için yaşam boyu riskinin 5 ila 9 kat daha yüksek olduğunu göstermiştir, ancak çoğu çalışma, genel popülasyona kıyasla meme kanserine yakalanma riskinin yaşam boyu yaklaşık 2 kat daha fazla olduğunu göstermiştir. Erkek ATM taşıyıcıları arasında meme kanseri riskinin artmış olup olmadığını henüz bilinmiyor.

Erkek ve kadın ATM mutasyon taşıyıcılarının kolon ve / veya mide kanserleri için artmış bir risk oluşturabileceğini gösteren bazı veriler vardır, ancak bu tamamen net değildir. Klinik uygulama kılavuzları şu anda ATM mutasyon taşıyıcılarının meme ve kolon kanseri için genel popülasyondan daha fazla tarama yapmasını önermektedir. Ayrıca ATM mutasyon taşıyıcıları arasında pankreas kanseri riski de artabilir.

Çalışmalar ayrıca, taşıyıcıların kalp hastalığı riskinin de artabileceğini göstermektedir.

Ataksi-Telenjiektazi Belirtileri

Belirtiler şunları içerir:

  • Koordinasyonsuz hareketler (ataksi)
  • Göz beyazında genişlemiş kan damarları (telenjiektazi)
  • Burun derisi, kulaklar, dirsek ve diz içlerinde genişlemiş kan damarları
  • Güneş ışığına maruz kalan cilt bölgelerinde renk değişikliği
  • Zihinsel gelişimde azalma, 10-12 yaşından sonra yavaşlar veya durur
  • Zayıf denge
  • Konuşma bozukluğu
  • Beslenme ve yutma sorunları
  • Hastalığın geç dönemlerinde anormal göz hareketleri (nistagmus)
  • Erken yaşlanma ve saçlarda erken beyazlama
  • Nöbetler
  • X ışınları dahil radyasyona duyarlılık
  • Tekrarlayan şiddetli solunum yolu enfeksiyonları

Nasıl Teşhis Edilir?

Bir çocuk, dengesiz yürüme anlamına gelen ataksi belirtileri geliştirdiğinde A-T’den şüphelenilir. ATM geninin testi mevcuttur ve genetik mutasyonlar, A-T’li kişilerin yaklaşık % 90’ında tanımlanabilir. Aşağıdaki testler, bir kişinin A-T veya başka bir ataksi türü olup olmadığını belirlemede daha yararlı olabilir:

  • İmmünoblotlama (ATM protein testi): Bu, A-T’yi teşhis etmek için en iyi testtir. Hemen hemen tüm A-T’li bireyler ATM geni tarafından üretilen proteine çok düşük miktarda sahip olacak veya hiç sahip olmayacaktır.
  • Radyosensitivite testi: A-T’li kişilerin radyasyona duyarlılığı arttığından, bazı hücrelerin çıkarılması ve numunenin radyasyon tedavisi ile tedavi edilmesi tanı koymaya yardımcı olabilir. Bu testten bir sonuç almak 3 ayı bulabilir.
  • ATM kinaz aktivitesi: Bu test ATM geni tarafından yapılan proteinin aktivite düzeyine bakar. Çok az veya sıfır aktivite, ATM geninde muhtemelen bir mutasyon olduğu anlamına gelir.

Ataksi-Telenjiektazi Tedavisi

Ataksi-telenjiektazi için spesifik bir tedavi yoktur. Tedavi belirli semptomlara yöneliktir.

Solunum yolu enfeksiyonları için, antibiyotik bir ilaçla tedavi, bronşiyal tüplerin ve akciğerlerin postüral drenajı ve bazı durumlarda gammaglobulin enjeksiyonları etkili olabilir.

Güneş ışığına aşırı maruz kalmaktan kaçınmak, genişlemiş kan damarlarının (telanjiektaziler) yayılmasını ve şiddetini kontrol etmeye yardımcı olabilir.

E vitamini tedavisinin bazı durumlarda bazı semptomlarda geçici bir rahatlama sağladığı bildirilmiştir, ancak toksisiteyi önlemek için yalnızca bir doktorun tavsiyesi ve gözetimi altında denenmelidir.

Bazı ilaçlar, bazı durumlarda konuşma bozukluğu ve istemsiz kas kasılmalarına yardımcı olmak için yararlı olabilir. Fizik tedavi, kas gücünü korumaya ve uzuv kontraktürlerini (kasılmalarını) önlemeye yardımcı olabilir. Enfeksiyonlardan korunmak için de özen gösterilmelidir.

Ayrıca genetik danışmanlık da A-T’li kişilere ve ailelerine faydalı olabilir.

Bu Hastalık İçin Kullanılan Diğer İsimler

  • AT
  • Ataksi telenjiektazi sendromu
  • ATM
  • Louis-Bar sendromu
  • Telenjiektazi, serebello-okülokütan

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Ataxia-telangiectasia
2: Ataxia Telangiectasia (AT)
3: What is ataxia-telangiectasia?
4: Ataxia-telangiectasia syndrome

onay Bu yazı yalnızca "yüksek kaliteli kaynaklar" referans alınarak yazılmıştır.
YAZAR: Cüneyt Şakar
Genel sağlık, hastalıklar ve sağlıklı yaşam bilgisini erişilebilir ve anlaşılabilir hale getirmeye adamış sertifikalı bir sağlık yazarıdır.
Başa dön tuşu