Anafilaksi Nedir? Anafilaksi Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Anafilaksi (anaphylaxis), potansiyel olarak yaşamı tehdit eden, ciddi bir alerjik reaksiyondur. Anafilaksi (alerjik şok), alerjiniz olan bir alerjene (genellikle gıdalara, böceklere veya ilaçlara) maruz kaldıktan sonra meydana gelebilir.

Anafilaksinin gelişimi genellikle alerjene maruz kaldıktan sonra saniyeler veya dakikalar içinde ortaya çıkar. Bununla birlikte, bazen, maruziyetten sonra yarım saat veya daha uzun da sürebilir.

Anafilaksinin en sık görülen semptomları, kurdeşen (ürtiker) ve cildin şişmesidir (anjiyoödem) ve bu da reaksiyonların yüzde 80 ila 90’ında görülür. Solunumsal semptomlar, reaksiyonların yaklaşık yüzde 70’inde görülür ve özellikle astımı veya başka bir kronik solunum yolu hastalığı olan kişilerde yaygındır.

Aşırı derecede düşük tansiyon, baş dönmesi, bulanık görme veya bilinç kaybı reaksiyonların yaklaşık yüzde 70’ine kadar gerçekleşir.

Alerjiler, kişinin bağışıklık sistemi, alerjen denilen zararsız bir maddeye aşırı tepki gösterdiğinde ortaya çıkar. Bu reaksiyon vücutta tahriş, kaşıntı, hapşırma ve diğer semptomlara yol açan kimyasalların açığa çıkmasına neden olur.

Genellikle alerjik reaksiyonlar hafiftir, fakat anafilaksi normal alerjik reaksiyonlarla aynı değildir, genellikle birden fazla vücut sistemini (örneğin, deri, solunum, mide-bağırsak ve kardiyovasküler) etkileyen genel bir şiddetli alerjik reaksiyondur.

Genel olarak nefes almada zorluk, hırıltı, nefes darlığı, boğazda sıkışma ve şişkinlik, göğüs ağrısı, ödem, düşük tansiyon, yutma güçlüğü, soluk cilt ve düşük nabız gibi semptomlar içerir.

Ayrıca vücutta bazı kimyasalların salınmasına neden olduğu için anafilaktik şoka da yol açabilir. Anafilaktik şok, kan basıncı çok düştüğünde ve kanın dolaşımda sorun çıkarmaya başlamasıyla ortaya çıkan anafilaksinin bir komplikasyonudur. Vücudunuz anafilaktik şoka girdiğinde, kan basıncınız aniden düşer, solunum yolları daralır ve normal nefes alma zorlaşır.

Bu durum tehlikelidir ve hemen tedavi edilmezse, ciddi komplikasyonlara yol açabilir ve hatta ölümle sonuçlanabilir.

Anafilaksinin Nedenleri

Bağışıklık sistemi bakteri, virüs ve mantar gibi antijenlerle savaşmak antikorlar üretir. Bu zararlı maddeleri tanımayı öğrenir ve onları nötralize etmek için çalışır. Bu işlev hasta olmamızı engeller.

Bağışıklık sistemi bir antijen ile etkileşime girdikten sonra, gelecekteki kullanım için bilgileri saklar. Bazı insanların bağışıklık sistemleri, normal olarak alerjik reaksiyona neden olmayan maddelerle tekrar karşılaştığında aşırı tepki verir ve çok fazla histamin ve diğer inflamatuar kimyasalların hızlı bir şekilde salınmasına neden olur. Bu, vücutta çok çeşitli semptomlara yol açar ve hızlı bir şekilde tıbbi müdahale gerektiren acil bir duruma dönüşebilir.

Alerji belirtileri genellikle hayatı tehdit edici değildir, ancak ciddi bir alerjik reaksiyon anafilaksiye yol açabilir. Geçmişte hafif bir anafilaktik reaksiyon bile geçirmiş olmak, alerjiye neden olan maddeye başka bir maruziyet sonrasında daha şiddetli bir anafilaksiye neden olur.

Risk faktörleri

Her ne kadar herkes yaşamında herhangi bir zamanda bir alerji geliştirebilirse de, bazı bireyleri anafilaksiye özellikle duyarlı hale getiren bazı risk faktörleri vardır. Muhtemel risk faktörleri şunlardır:

• Önceki anafilaksi öyküsü: Geçmişte belirli bir maddeye karşı alerjik reaksiyonları olan kişiler artmış anafilaksi riski altındadır. Geçmişte hafif reaksiyonları olan kişiler gelecekte ciddi anafilaktik reaksiyonlara maruz kalabilirler.

• Alerjiler veya astım: Astım veya diğer kronik akciğer hastalığı olan kişilerin anafilaksi sırasında daha ciddi solunum problemlerine sahip olma olasılığı daha yüksektir.

• Diğer bazı koşullar: Bunlar arasında kalp hastalığı ve belirli bir tipte beyaz kan hücresinin (mastositoz) anormal bir birikimi vardır.

Anafilaksi veya şiddetli alerjilerin yaygın tetikleyicileri şunlardır:

• Gıda: Gıda alerjisi, vücudun yanlışlıkla zararlı olduğuna inandığı bir gıda proteinine karşı bağışıklık sistemi yanıtıdır. Birey, bu proteini içeren yiyecekleri yediği zaman, bağışıklık sistemi, kişinin nefes almasını, sindirim sistemini, cildi ve kalbi etkileyebilecek çok büyük miktarlarda kimyasal açığa çıkarır ve semptomları tetikler.

Süt, yumurta, yer fıstığı, fındık, susam, balık, kabuklu deniz ürünleri, buğday ve soya alerjik reaksiyonların yüzde 90’ına neden olan en yaygın gıda tetikleyicileridir. Bununlarla birlikte şiddetli alerjik reaksiyonları tetiklediği bilinen 170’den fazla gıda vardır.

Bazı insanlarda çok az miktarda gıdanın bile yaşamı tehdit eden bir reaksiyona neden olabileceğini anlamak önemlidir. Son derece hassas olan bazı kişiler, pişirilen bazı yiyeceklerin kokusuna (örneğin balık) bile tepki verebilir.

Yetişkinlerin % 2’sine kadar, 10 bebeğin 1’inde ve çocukların % 6’sında gıda alerjisi olduğu ve bazılarının yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyon (anafilaksi) yaşayacağı tahmin edilmektedir.

• Haşereler: Arı, yaban arısı ve karınca ve böcek sokmaları anafilaksinin en yaygın tetikleyicileridir. Keneler ve ateş karıncaları da duyarlı bireylerde anafilaksiyi tetikleyebilir.

• İlaç: Penisilin, anestezi için kullanılan kas gevşeticileri, aspirin, ibuprofen ve diğer NSAID’ler (steroidal olmayan anti-inflamatuar ilaçlar) ve anti- nöbet ilaçları alerjik reaksiyonlara neden olabilir.

• Diğer: Lateks veya egzersize bağlı anafilaksi gibi diğer tetikleyiciler daha az yaygındır. Bazı durumlarda ise anafilaksi nedeni asla tanımlanmamaktadır. Herhangi bir tetikleyici neden saptanamayan anafilaksi vakalarına idiyopatik anafilaksi denir.

Anafilaksi Belirtileri

• Kurdeşen, kızarık cilt veya solukluk gibi cilt reaksiyonları
• Eller, ayaklar, ağız, veya kafa derisinde karıncalanma
• Burun akıntısı ve hapşırma
• Ani bir sıcak basması
• Düşük tansiyon (hipotansiyon)
• Zayıf ve hızlı nabız
• Mide bulantısı, kusma veya ishal
• Karın ağrısı
• Baş dönmesi veya bayılma
• Hırıltı veya nefes almada zorluk
• Dil veya dudakta şişkinlik

Anafilaksi, anafilaktik şoka ilerlediğinde ise semptomlar şunları içerir:

• Nefes almada güçlük
• Baş dönmesi
• Karışıklık
• Ani zayıflık hissi
• Bilinç kaybı

Anafilaktik Şokun Komplikasyonları

Anafilaktik şok son derece ciddi durumdur. Solunum yollarınızı engelleyebilir ve nefes almanızı önleyebilir. Ayrıca kalp atışlarınızı durdurabilir. Bunun nedeni, kalbin yeterli oksijen almasını engelleyen kan basıncındaki azalmadır.

Anafilaktik şok ayrıca aşağıdaki potansiyel komplikasyonlara katkıda bulunabilir:

• Beyin hasarı
• Böbrek yetmezliği
• Kardiyojenik şok
• Aritmiler (ya çok hızlı ya da çok yavaş bir kalp atışı)
• Kalp krizi
• Ölüm

Bazı durumlarda, önceden var olan tıbbi koşulların kötüleşmesi de görülebilir. Örneğin, KOAH ve multipl sklerozlu kişilerde semptomları kalıcı olarak kötüleştirebilir.

Anafilaksi Teşhisi

Doktorunuz öncelikli olarak bazı gıdalar, ilaçlar, lateks ve böcek sokmalarına karşı tepki gösterip göstermediğiniz dahil olmak üzere önceki alerjik reaksiyonlarla ilgili sorular soracaktır. Ayrıntılı bir bilgi aldıktan sonra teşhisi doğrulamak için aşağıdaki testler de yapılabilir.

• Kan testi: Anafilaksi sonrası üç saate kadar yükselebilen belirli bir enzim (triptaz) miktarını ölçmek için kan testi yapılabilir.

• Cilt testi: Tetikleyicilerin belirlenmesine yardımcı olması için cilt testleri de yapılabilir.

Diğer sağlık sorunları, anafilaksi ile benzer semptomlara neden olabilir. Bunlar arasında şiddetli astım atağı, kalp krizi, panik atak veya gıda zehirlenmesi sayılabilir. Bu koşulları dışlamak için başka testler de yapılabilir.

Anafilaksi Tedavisi

Anafilaktik bir atak sırasında, nefes almada problem yaşanırsa veya kalbin atışları durursa kardiyopulmoner resüsitasyon (CPR, kalp masajı) alabilirsiniz. Bununla birlikte aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı ilaçlar verilebilir:

1. Epinefrin (adrenalin) vücudunuzun alerjik tepkisini azaltmak için
2. Oksijen, nefes yardımcı olmak için
3. İntravenöz (IV) antihistaminikler ve kortizon hava pasajlarının iltihabını azaltmak ve nefes almayı geliştirmek için
4. Solunum semptomlarını hafifletmek için beta-agonist (albuterol gibi)

Adrenalin Oto Enjektör

Anafilaksi riski olan birçok insan bir adrenalin oto enjektörü taşır. Tek kullanımlık olan bu enjektörler hasta tarafından uyluk bölgesine bastırıldığında bir doz epinefrin (adrenalin) enjekte eder.

Adrenalin, vücudumuz tarafından doğal olarak üretilen bir hormondur. Anafilaksi için adrenalin dozu alımı vücudumuz boyunca kan akışını artırmaya ve bağışıklık sisteminin agresif tepkisini tersine çevirmeye yardımcı olabilir.

Ayrıca enflamasyonun diğer vücut sistemlerine yayılmasını önleyecektir. Bu nedenle anafilaksi durumunda adrenalin (epinefrin) enjeksiyonları (EpiPen, diğerleri) hayati öneme sahiptir.

Uzun Süreli Tedavi

Böcek sokmaları anafilaktik reaksiyonunuzu tetiklerse, bir dizi alerji çekimi (immünoterapi) vücudunuzun alerjik yanıtını azaltabilir ve gelecekte ciddi bir reaksiyonu önleyebilir.

Ne yazık ki, diğer birçok durumda anafilaksiye yol açabilen altta yatan bağışıklık sistemi durumunu tedavi etmenin bir yolu yoktur.

Anafilaksiyi Önleme

Anaflakisiyi önlemenin en iyi yolu, bu şiddetli reaksiyona neden olan maddelerden kaçınmaktır. Ayrıca bunun yanından bazı önlemler de alabilirsiniz:

• Belirli ilaçlara veya başka maddelere karşı alerjiniz olduğunu belirtmek için tıbbi uyarı kolyesi veya bileklik kullanın.

• Epinefrin oto-enjektörünüz herzaman yanınızda olsun ve evde, işyerinde veya okulda öğretmeninize ve arkadaşlarınıza acil bir durumda cihazı nasıl kullanacakları hakkında bilgi verin.

• Böceklere alerjiniz varsa, açık alanlarda önlemler alın. Uzun kollu gömlekler ve pantolonlar giyin; Çıplak ayakla yürümeyin, parlak renklerden kaçının, parfüm, kolonya veya kokulu losyonlar kullanmayın.

• Gıda alerjiniz varsa, aldığınız ve yediğiniz tüm yiyeceklerin etiketlerini dikkatle okuyun. Üretim süreçleri değişebilir, bu yüzden yaygın olarak yediğiniz yiyeceklerin etiketlerini düzenli olarak tekrar gözden geçirmeniz önemlidir.

• Dışarıda yemek yerken, her yemeğin nasıl hazırlandığını sorun ve neler içerdiğini öğrenin. Alerjiniz olan az miktarda gıda bile ciddi bir reaksiyona neden olabilir.

Dikkatli olsanız bile, bir noktada alerjiye maruz kalabilirsiniz. Neyse ki, bir anafilaktik reaksiyonun belirtilerini ve semptomlarını bilerek ve bu semptomları hızlı bir şekilde tedavi etmek için bir plana sahip olursanız, bir alerji aciliyetine hızlı ve etkili bir şekilde yanıt verebilirsiniz.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is anaphylaxis?
2: About anaphylaxis
3: Anaphylaxis