Zellweger Spektrum Bozukluğu Nedir? Belirtileri, Tedavisi
Zellweger spektrum bozukluğu (Zellweger spectrum disorder, ZSB), örtüşen belirti ve semptomlara sahip ve vücudun birçok bölümünü etkileyen bir hastalıklar grubudur.
Nörolojik bozukluklar, kas tonusu kaybı (hipotoni), işitme kaybı, görme problemleri, karaciğer fonksiyon bozukluğu ve böbrek anormallikleri yaygın bulgulardır.
Bu yazıda: Zellweger spektrum bozukluğu nedir? Belirtileri nelerdir? Teşhisi ve tedavisi nasıl yapılır? gibi soruların ayrıntılı yanıtlarını bulabilirsiniz.
Zellweger Spektrum Bozukluğu Nedir?
Zellweger spektrum bozukluğu, bir zamanlar ayrı hastalıklar olarak düşünülen nadir, genetik, çok sistemli bir grup hastalıktır.
Bu hastalıklar gurubu, Zellweger sendromu, neonatal adrenolökodistrofi (NALD) ve infantil Refsum hastalığını içerir.
Bu hastalıkların bir zamanlar farklı bozukluklar olduğu düşünülüyordu, ancak şimdi aynı durum spektrumunun bir parçası olarak kabul ediliyor.
Zellweger sendromu, Zellweger spektrum bozukluğunun en ağır şeklidir, NALD şiddeti orta düzeydedir ve infantil Refsum hastalığı en az şiddetli şeklidir.
Bu üç koşul şimdi bir bozukluk olarak kabul edildiğinden, bazı araştırmacılar ayrı durum adlarını kullanmamayı tercih ederler, bunun yerine vakaları şiddetli, orta veya hafif olarak ifade ederler.
Zellweger sendromu olan bireyler, yenidoğan döneminde durumun belirtileri ve semptomlarını geliştirirler. Bu bebeklerde zayıf kas tonusu (hipotoni), beslenme sorunları, işitme ve görme kaybı ve nöbetler görülür. Bu problemler, sinirleri koruyan ve sinir uyarılarının verimli bir şekilde iletilmesini sağlayan kaplama olan miyelinin parçalanmasından kaynaklanır.
Zellweger sendromlu çocuklar ayrıca karaciğer, kalp ve böbrekler gibi diğer organ ve dokularda yaşamı tehdit edici problemler geliştirir. Zellweger sendromlu çocuklar genellikle bir yıldan fazla hayatta kalamazlar.
Spektrumun daha az şiddetli formları olan neonatal adrenolökodistrofi (NALD) ve infantil Refsum hastalığı olan insanlar, Zellweger sendromuna göre daha değişken özelliklere sahiptir ve genellikle geç bebeklik veya erken çocukluk dönemine kadar hastalığın belirti ve semptomlarını geliştirmezler.
Zellweger sendromunun birçok özelliğine sahip olabilirler; bununla birlikte, durumları tipik olarak daha yavaş ilerler. Bu daha az şiddetli koşulları olan çocuklar genellikle hipotoniye, görme problemlerine, işitme kaybına, karaciğer fonksiyon bozukluğuna, gelişimsel gecikmeye ve bir dereceye kadar zihinsel engelliliğe sahiptir.
NALD hastalarının çoğu çocukluk çağında hayatta kalır ve infantil Refsum hastalığına sahip olanlar yetişkinliğe erişebilir. Nadir durumlarda, spektrumun en hafif formundaki bireyler çocukluk çağında gelişimsel gecikmeye ve işitme kaybı veya erişkinlikte başlayan görme problemlerine sahiptir ve bu hastalığın diğer özelliklerini geliştirmezler.
Zellweger Spektrum Bozukluğu Ne Kadar Yaygındır?
Zellweger spektrum bozukluğunun 50.000 kişiden 1’inde meydana geldiği tahmin edilmektedir. Tüm etnik grupların bireylerini etkiler ve Zellweger spektrum bozuklukları genellikle doğumda belirgindir.
Bazı vakalar tanı konulmadığından, bu bozuklukların genel popülasyonda gerçek sıklığın belirlenmesi zordur.
Zellweger Spektrum Bozukluğunun Nedenleri
En az 12 gendeki mutasyonların, Zellweger spektrum bozukluğuna neden olduğu bulunmuştur. Bu genler, peroksizomlar olarak adlandırılan hücre yapılarının oluşumu ve normal işleyişi için gerekli olan peroksinler olarak bilinen bir grup protein yapmak için talimatlar sağlar.
Peroksizomlar, yağ asitleri ve bazı toksik bileşikler dahil olmak üzere birçok farklı maddeyi parçalamak için gerekli enzimleri içeren keseye benzer bölmelerdir. Ayrıca, sindirimde ve sinir sisteminde kullanılan yağların (lipitler) üretimi için de önemlidir.
Peroksinler, peroksizomu hücrenin geri kalanından ayıran zarın üretilmesi ve peroksizomun içine enzimlerin alınması ile peroksizomların oluşumunda (biyogenez) yardımcı olur.
Zellweger spektrum bozukluğuna neden olan genlerdeki mutasyonlar, peroksizomların normal şekilde oluşmasını önler. Zellweger spektrum bozukluğu da dahil olmak üzere peroksizomların oluşumunu bozan hastalıklara peroksizom biyogenez bozuklukları denir.
Peroksizomların üretimi değişmişse, bu yapılar normal fonksiyonlarını yerine getiremezler. Zellweger sendromunun belirtileri ve semptomları, hücrelerde fonksiyonel peroksizomların bulunmamasından kaynaklanmaktadır. NALD ve infantil Refsum hastalığına bazı peroksizomların oluşmasını sağlayan mutasyonlar neden olur.
PEX1 genindeki mutasyonlar, Zellweger spektrum bozukluğunun en yaygın nedenidir ve etkilenen bireylerin yaklaşık yüzde 70’inde bulunur. Zellweger spektrum bozukluğu ile ilişkili diğer genler, her biri bu durumun vakalarının daha küçük bir yüzdesini oluşturur.
Zellweger Spektrum Bozukluğu Belirtileri
Zellweger spektrum bozukluklarının belirtileri kişiden kişiye büyük ölçüde değişir. Bir bireyde bulunan semptomların spesifik sayısı ve ciddiyeti oldukça değişkendir ve etkilenen bebekler aşağıda belirtilen semptomların tümüne sahip olmayacaktır.
En ciddi şekli olan Zellweger sendromunun belirti ve semptomları tipik olarak yenidoğan döneminde görülür. Etkilenen bireylerde, zayıf kas tonusu (hipotoni), iskelet anormallikleri, beslenme sorunları, işitme ve görme kaybı, zihinsel gerilik, küçük veya büyük kafa boyutu ve anormal yüz özellikleri bulunur.
Zellweger sendromu olan bebeklerde sıklıkla ciddi nörolojik bozukluklar, karaciğer ve böbreklerde ilerleyici işlev bozukluğu vardır ve genellikle yaşamın ilk yılında hayatı tehdit eden komplikasyonlar gelişir.
NALD ve infantil Refsum hastalığı olan çocuklar erken çocukluk dönemine kadar semptom geliştirmeyebilir. Birçoğu zihinsel engelli, işitme kaybı ve görme sorunları olmasına rağmen, bu çocukların bir kısmı ergenliğe ya da yetişkinliğe ulaşmaktadır. Bazılarında derin kas tonusu kaybı (hipotoni) var, ancak bazıları yürümeyi ve konuşmayı öğrenirler.
Çok nadir durumlarda, etkilenen bireyler yetişkinliğe kadar tespit edilememiştir. Bu bireyler, yetişkin başlangıçlı işitme kaybı veya görme problemleri ve/veya hafif gelişimsel gecikmeler gibi hafif semptomlara sahiptir.
Zellweger spektrum bozukluklarının birçok semptomu doğumda (konjenital) mevcuttur. Etkilenen bebekler genellikle normal bir gebelik dönemine rağmen doğum öncesi büyüme geriliği gösterirler ve ayrıca derin kas tonusu eksikliği de (hipotoni) olabilirler.
Etkilenen bebekler gevşek olabilir, az hareket gösterebilir (uyuşuk) ve çevresel uyaranlara kötü tepki verebilir. Bebekler emme ve yutma problemleri yaşayabilir, bu da beslenme zorluğuna ve kilo alamamaya ve beklendiği gibi büyümemeye yol açar.
Nasıl Teşhis Edilir?
Zellweger spektrum bozuklukları tanısı, kapsamlı bir klinik değerlendirme, ayrıntılı bir hasta öyküsü ve karakteristik bulguların tanımlanmasına dayanarak şüphelenilmektedir. Zellweger spektrum bozuklukları, vücut sıvılarında izlenebilecek peroksizom anomalileri gösterilerek teşhis edilebilir.
Zellweger spektrum bozuklukları tanısında ilk adım, yüksek çok uzun zincirli yağ asitlerinin tespitini içerir. Peroksizom metabolizması ile ilişkili diğer maddeleri tespit etmek için kan ve idrar örnekleri üzerinde ek testler yapılabilir.
Cilt fibroblastlarının biyokimyasal testi, kan ve idrarda görülen anormallikleri doğrulamak ve vücut sıvılarında şüpheli sonuçları açıklığa kavuşturmak için yararlıdır. Zellweger spektrum bozuklukları için genetik testler de mevcuttur.
Zellweger Spektrum Bozukluğu Tedavisi
Tedavi, uzman bir ekibin koordine çabalarını gerektirebilir. Çocuk doktorları, nörologlar, endokrinologlar, cerrahlar, odyologlar, oftalmologlar, ortopedistler ve diğer sağlık uzmanları tedavi sürecinde yer alabilir.
Zellweger spektrum bozukluğu olan çocuklar için, uygun kalori alımını sağlamak için bir besleme tüpü (gastrostomi) gerekebilir. Gastrostomi tüpü doğrudan mideye yerleştirilir.
Zellweger spektrum bozukluklarını tedavi etmek için kullanılabilecek ilave tedaviler arasında işitme cihazları, koklear implantlar, yağda çözünen vitamin takviyesi (özellikle pıhtılaşma kusurlarından kaynaklanan kanama komplikasyonlarını tedavi etmek için K vitamini), katarakt tedavisi için ameliyat ve vizyon geliştirmek için gözlükler bulunmaktadır.
Anti-epileptik ilaçlar nöbetleri tedavi etmek için kullanılabilir, ancak nöbetler devam edebilir ve bu tedaviye rağmen kontrol edilmesi zor olabilir.
Zellweger spektrum bozukluğu olan çocukların tedavisinde erken müdahale önemlidir. Faydalı olabilecek hizmetler arasında özel eğitim, fiziksel ve ortopedik terapi, işitme engelli çocuklar için özel hizmetler ve diğer tıbbi, sosyal ve/veya mesleki hizmetler sayılabilir.
Bununla birlikte, 2015 yılında hastalık için FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından bir ilaç onayı da verilmiştir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1: Zellweger spectrum disorder
2: Zellweger spectrum disorders (ZSDs)
