Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Şizotipal kişilik bozukluğu (schizotypal personality disorder), davranış bozukluğu ve kişiler arası ilişkilerin eksikliği olarak tanımlanır. Şizotipal kişilik bozukluğu (STPD) olan insanlar (şizotipaller) tipik olarak tuhaf bir şekilde giyinirler, eksantrik davranırlar, hızlı, karmaşık ve anlamsız konuşurlar. Bununla birlikte şizofreni hastalığının aksine, şizotipal kişilik bozukluğu olanların sanrılı (gerçekte var olmayan şeyleri görmek, işitmek) olma eğilimi yoktur. Bozukluğa yakalananlar ekstra duyusal yeteneklere sahip olduklarına, geleceği görebildiklerine ve diğer insanların zihinlerini okuyabildiklerine inanırlar. Aynı zamanda bu insanlar doğaüstü bir güce sahip olduklarını sanırlar ve bu yönde davranışlar sergilerler.

Şizotipal kişilik bozukluğu, şizofreni ile kolayca karıştırılabilir. Fakat şizotipal kişilik bozukluğu olan insanlar sanrılarla kısa psikotik dönem geçirirken, şizofrenide bu ataklar daha sık, yoğun ve daha uzun sürelidir. Bir diğer önemli ayrım da şizotipal kişilik bozukluğuna sahip kişilerin çarpık fikirleri ile gerçekler arasındaki farkı anlayabilmeleridir. Farklılıklara rağmen, şizotipal kişilik bozukluğu olan insanlar şizofreni için uygulanan benzer tedavilerden yararlanabilirler. Bu bozukluk bazen şizofreni ile birlikte aynı spektrumda değerlendirilir ancak şizotipal kişilik bozukluğu daha az şiddetli olarak görülür.

Şizotipal kişilik bozukluğu tipik olarak yetişkinlik döneminde teşhis edilir, terapi ve ilaçlar semptomları iyileştirmesine rağmen kronik bir durum olduğundan genellikle yaşam boyu tedavi gerektirir.

Risk Faktörleri

• Başka bir kişilik bozukluğu
• Taciz veya tecavüze uğramak
• Travma
• Stres

Bir ailede zihinsel hastalık geçmişi olması şizotipal kişilik bozukluğu geliştirmede bir risk faktörü olabilir. Yakın akrabasında şizotipal belirtiler sergileyen birinin olması durumunda, şizotipal kişilik bozukluğunun gelişme olasılığı, aile geçmişinde şizotipal olmayan kişilerle karşılaştırıldığında % 50’ye kadar çıkabilir.

Gebelik sırasında sigara içmek, düşük doğum ağırlığı ile doğmak ve epilepsi gibi tıbbi durumlar, yetişkin olarak şizotipal gelişmeye yatkın faktörler olabilir. Ayrıca STPD’ye sahip insanların majör depresif bozukluk ve diğer kişilik bozuklukları geliştirme riski daha yüksektir.

Şizotipal Kişilik Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

Bu kişilik bozukluğunun nedeni bilinmiyor ancak beyindeki işlev değişikliği, genetik (kalıtsal) faktörler ve çevresel faktörler ile bağlantılı olabileceği düşünülmektedir. Bazı teoriler, bazı benzer belirtileri paylaştığı için şizotipal kişilik bozukluğunun hafif bir şizofreni biçimi olabileceğini öne sürüyor.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu Belirtileri

Kişilik bozuklukları, uzun süre devam eden davranış kalıplarını tanımladığından çoğunlukla yetişkinlikte teşhis edilir. Çocuklarda veya gençlerde sürekli olarak gelişme, kişilik değişiklikleri ve olgunlaşma dönemi olduğu için teşhis konması nadirdir.

Şizotipal kişilik bozukluğunun belirtileri şunlardır:

Paranoyak inançlar: Paranoid eğilimler, en yaygın şizotipal kişilik bozukluğu semptomlarından birini oluşturmaktadır. Kişi olağandışı bedensel algıları veya zihinsel yanılsamalar yaşar. Batıl inanç, telepati ve altıncı duyum gibi alt kültürel normlara güçlü bir şekilde inanırlar. Şizotipal kişilik bozukluğu semptomlarından muzdarip gençler genellikle tuhaf fantezilerle meşguldür. Ayrıca bu insanlar kendi kendine ve tutarsız konuşmalar sergilerler.

Şüphe: Paranoyak fikirlere sahip olurlar, belirsiz ve hızlı konuşurlar, arkadaşlarına kuşkuyla yaklaşırlar ve toplumdan geri çekilirler. Paranoya şüpheyle karıştığında gerçeği kaybetme eğilimi gösterirler.

Sosyal çekilme: Toplumsal çekilme eğilimi ile birlikte bu insanlar sosyal aktiviteler sırasında insanlara uzak ve soğuk davranırlar. Bu hastalar, yaşadığı veya etkileşimde bulunduğu, paranoyak inançları olan ve sosyal faaliyetlerde tutarsız olan kişilerden korkabilir. Hasta, insanlarla olan yakınlığın artmasına rağmen bu korkuyu kaybetmemektedir. Şizotipal kişilik bozukluğunun bu belirtisi genellikle yabancılarla birlikte paranoya ve eksantrik davranışla birlikte görülür.

Sosyal izolasyon: Şizotipal kişilik bozukluğu olan kişiler garip davranışlar sergileyebilir. Bu insanlar büyülü düşünme ile meşguldür ve kendilerini toplumdan ayırırlar. Bazen eksantriktirler, duygularını göstermezler veya bazen bazı olaylara uygun olmayan duygular gösterirler.

Saldırganlık: Şizotipal kişilik bozukluğu olan bir kişi sosyal rahatsızlıktan dolayı bazen saldırganlığa başvurmaktadır. Hasta normal bir şekilde etkileşime girip tepki vermeyi zor bulur. Toplumsal etkileşim için kapasitenin azalması şizotipal kişilik bozukluğu hastasını eksantrik, agresif ve saldırgan yapar.

Bu semptomların hepsi ancak doğru bir psikolojik muayene ve eğitimli bir psikiyatr tarafından teşhis konması yoluyla doğrulanabilir.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Şizotipal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozuklukları tipik olarak bir psikolog veya psikiyatr gibi eğitimli bir zihinsel sağlık uzmanı tarafından teşhis edilir. Aile hekimleri ve pratisyen hekimler genellikle bu tip bir psikolojik teşhis koymak için eğitimli veya donanımlı değildir. Başlangıçta bu sorunu bir aile hekimine danışırken, tanı ve tedavi için sizi bir zihinsel sağlık uzmanına yönlendirmelidirler. Şizotipal kişilik bozukluğunu teşhis etmek için kullanılan laboratuvar, kan veya genetik testler bulunmamaktadır.

Bilgicik: National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC) araştırmasına göre bu bozukluk genel popülasyonun yaklaşık yüzde 3.9’unda ortaya çıkmaktadır.

Şizotipal Kişilik Bozukluğunun Tedavisi

Şizotipal kişilik bozukluğuna yönelik tedaviler genellikle psikoterapi kombinasyonunu ve bazı ilaçları içerir.

Psikoterapi: Birçok kişilik bozukluğunda olduğu gibi şizotipal bozukluk ta en iyi psikoterapi ile tedavi edilir. Konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi, şizotipal kişilik bozukluğu olan kişilerin bir terapistle güvene dayalı bir ilişki kurarak başkalarına güvenmeye başlamasına yardımcı olabilir.

Psikoterapi aşağıdakileri içerebilir:

1. Bilişsel davranışçı terapi: Çarpık düşünce kalıplarını tanımlama ve değiştirme, belirli sosyal becerileri öğrenme ve problem davranışlarını değiştirme gibi faaliyetler öğretilir.
2. Destekleyici terapi: Teşvik edici ve uyarlanabilir becerileri teşvik etmek verilen eğitimlerdir.
3. Aile terapisi: Aile üyelerini de içeren bu terapi türünde duygusal mesafeyi azaltmaya yardımcı olmak ve ev ortamındaki güveni ve yakınlaşmanın sağlanması amaçlanır.

İlaçlar: Şizotipal kişilik bozukluğunun tedavisi için hiçbir ilaç bulunmamaktadır. Fakat doktorlar psikotik atak, depresyon ya da kaygı gibi belirli semptomların hafifletilmesine yardımcı olmak için bir antipsikotik, bir duygudurum düzenleyici, bir antidepresan ya da bir anti-anksiyete ilaç reçete edebilir. Verilen bazı ilaçlar çarpık düşüncenin azaltılmasına yardımcı olabilir.

Ayrıca bunların yanında bu kişilerin arkadaş ve aile ile pozitif ilişkiler kurması, okulda, işte ve sosyal faaliyetlerde başarı hissi bu bozukluğun semptomlarını azaltma ihtimali yüksektir.

Komplikasyonlar

• Anksiyete, depresyon ve kaygı
• İş, okul, ilişki ve sosyal alanlarda sorunlar
• Diğer kişilik bozuklukları
• Alkol ve uyuşturucu ile ilgili sorunlar
• İntihar girişimleri
• Geçici psikotik ataklar (genellikle strese tepki olarak)
• Stresle indüklenen psikoz
• Şizofreni