Menkes Hastalığı (Menkes Sendromu) Nedir? Belirtileri, Tedavisi

Menkes hastalığı (Menkes disease), vücudun bakır emilimini etkileyen nadir, genellikle ölümcül bir nörodejeneratif hastalıktır. Hastalık, hem zihinsel hem de fiziksel gelişimi etkiler. Menkes hastalığına, bakırın vücutta taşınmasından sorumlu olan ATP7A genindeki mutasyonlar neden olur.

Bakır, vücudumuzun birçok şekilde kullandığı temel bir mineraldir. Vücut sadece az miktarda bakır kullanırken, bu küçük miktar bile birçok işlev için gereklidir. Bakır metabolizmaya, beyin fonksiyonlarına, kan damarı ve kan hücresi oluşumuna, yara iyileşmesine ve bağışıklık sistemine yardımcı olur. Bakır ayrıca demirin vücutta kullanılabilir bir forma dönüştürülmesine yardımcı olur. Pek çok gıdada ve besin takviyesinde doğal olarak bulunur.

Menkes hastalığı olan insanlarda bakırın emilimi düzgün bir şekilde çalışmadığından, bakır, karaciğer ve beyinde anormal derecede düşük seviyelerde, ancak böbrek ve bağırsak astarında normalden daha yüksek seviyelerde birikir. Düşük bir bakır seviyesi kemik, deri, saç ve kan damarlarının yapısını etkileyebilir ve sinir fonksiyonuna müdahale edebilir.

Etkilenen bebekler erken doğabilir, ancak doğumda sağlıklı görünür ve 6 ila 8 hafta boyunca normal olarak gelişirler. Daha sonra zayıf kas tonusu (hipotoni), nöbetler ve gelişememe dahil semptomlar başlar.

Menkes hastalığı ayrıca normalin altında vücut ısısı ve şaşırtıcı derecede tuhaf, karışık, renksiz veya çelik renkli ve kolayca kırılan saçlarla da karakterizedir.

Oksipital boynuz sendromu (bazen X’e bağlı cutis laxa olarak adlandırılır), erken ila orta çocukluk döneminde başlayan Menkes hastalığının daha az şiddetli bir şeklidir. Kafatasının tabanındaki bir kemikte (oksipital kemik) kama şeklinde kalsiyum birikintileri, kaba saçlar, gevşek deri ve eklemler ile karakterizedir.

Tedavi olmadan, Menkes hastalığı olan hastaların çoğu 3 yaşından sonra hayatta kalmaz. Erken tanı ve tedavi, çocuğun hayatta kalmasını ve semptomlarını önemli ölçüde artırabilir.

Menkes Hastalığı Ne Kadar Yaygındır?

Son araştırmalar, Menkes hastalığının görülme sıklığının yaklaşık 35.000 canlı erkek doğumda 1 olduğunu göstermektedir.

Teşhis konulan bebeklerin çoğu erkektir; bununla birlikte olağandışı genetik koşullara bağlı olarak kızlarda da ortaya çıkabilir. Tüm etnik kökenlerden insanlarda görülür.

Menkes Hastalığının Nedenleri

Menkes hastalığına ATP7A genindeki mutasyonlar neden olur. ATP7A geni, vücuttaki bakır seviyelerini düzenlemek için önemli olan bir protein yapmak için talimatlar sağlar. Bakır birçok hücresel fonksiyon için gereklidir, ancak aşırı miktarlarda bulunduğunda toksiktir.

ATP7A genindeki mutasyonlar, bakırın vücut hücrelerine zayıf dağılımıyla sonuçlanır. Bakır, ince bağırsak ve böbrekler gibi bazı dokularda birikirken, beyin ve karaciğer alışılmadık derecede düşük bakır seviyelerine sahiptir. Azalmış bakır kaynağı, kemik, deri, saç, kan damarları ve sinir sisteminin yapısı ve işlevi için gerekli olan çok sayıda bakır içeren enzimin aktivitesini azaltabilir.

Menkes hastalığı ve oksipital boynuz sendromunun belirti ve semptomları, bu bakır içeren enzimlerin azalmış aktivitesinden kaynaklanır.

Menkes Hastalığı Nasıl Kalıtılır?

Menkes hastalığı X’e bağlı resesif (çekinik) paternde kalıtsaldır. Bu durumla ilişkili gen, iki cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomu üzerinde bulunur.

Sadece bir X kromozomu olan erkeklerde, genin değişmiş (mutasyonlu) bir kopyası duruma neden olmak için yeterlidir. İki X kromozomu olan kadınlarda, bozukluğa neden olmak için genin her iki kopyasında da bir mutasyon olması gerekir.

Kadınların bu genin değişmiş iki kopyasına sahip olma olasılığı düşük olduğundan, erkekler X’e bağlı resesif bozukluklardan kadınlardan daha sık etkilenir. X’e bağlı mirasın bir özelliği, babaların oğullarına X’e bağlı özellikleri aktaramamasıdır.

Vakaların yaklaşık üçte birinde Menkes sendromuna ATP7A genindeki yeni mutasyonlar neden olur. Yeni bir mutasyona sahip kişilerin ailelerinde bir hastalık geçmişi yoktur.

Menkes Hastalığının Belirtileri

Menkes hastalığının birçok varyasyonu vardır ve semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişebilir. Menkes hastalığı belirtileri şunları içerebilir:

• Gelişimsel kilometre taşlarının kaybı (örneğin, bebek artık bir çıngırak tutamaz)
• Kıvırcık, ince, donuk ve renksiz saçlar
• Kilo almakta sorun
• Büyüme geriliği
• Progresif sinir sistemi bozulması
• Zayıf kas tonusu (hipotoni)
• Yüz sarkması
• Nöbetler
• Zihinsel engellilik
• Yenidoğan döneminde düşük vücut ısısı (hipotermi)

Nasıl Teşhis Edilir?

Menkes hastalığını teşhis etmenin ilk adımı fizik muayeneyi içerir. Bu, ince, kıvrımlı saçlar veya zayıf büyüme gibi Menkes hastalığının bazı temel belirtilerini tanımlayabilir.

Menkes hastalığı, kan plazmasındaki azalmış miktarda bakır ve seruloplazmin ölçümü ile teşhis edilir, ancak bu testler yenidoğan döneminde her zaman güvenilir değildir.

Bakır eksikliği beyni etkilemeden etkilenen bebekleri potansiyel olarak tanımlayabilen yeni bir tanı yöntemi, kan plazmasındaki katekolamin düzeylerinin ölçülmesini içerir.

Tanıyı doğrulamak için APT7A genindeki mutasyonlar için moleküler genetik test mevcuttur. Etkilenen bir aile üyesinde spesifik bir ATP7A mutasyonu varsa taşıyıcı testi ve doğum öncesi tanı kullanılabilir.

Menkes Hastalığı Tedavisi

Tedavi genellikle sadece hastalığın seyrinde çok erken başladığında yardımcı olur.

Bakırın erken uygulanması hastanın ömrünü uzatabilir ve bazı hastalarda (vakaların yaklaşık % 30’u) nörolojik hasarı önleyebilir veya çok erken başlatıldığında semptomları iyileştirebilir.

Bakır (bakır histidin veya bakır klorür olarak), bir damara (intravenöz, IV) veya deri altına enjekte edilerek uygulanır, çünkü ağızdan verildiğinde bağırsaklar tarafından emilmez.

Bazı çalışmalar, bakır uygulamasının 10 günden önce başlaması durumunda bazı olgularda nörolojik bir sorun olmadığını göstermiştir. Ayrıca, tedavi daha az nöbet ve daha az sinirlilik ile sonuçlanabilir.

Diğer tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Penisilamin: Tedavi sırasında bakır fazlalığı önlemek için kullanılır.

• C Vitamini: Bakır tedavisinin etkinliğini artırabilir, ancak etkili olduğuna dair gerçek bir kanıt yoktur.

• E vitamini: Antioksidan özelliği olduğundan bir tedavi olarak önerilmiştir.

• Viral gen terapisi: Normal genin genetik materyalinin (DNA) DNA’yı taşıyan virüs kullanılarak doğrudan beyne yerleştirilmesi (viral gen terapisi). Bu tip tedavi hâlâ araştırılmaktadır.

• L-treo-dihidroksifenilserin (L-DOPS): Dopamin beta-hidroksilaz (DBH) eksikliğinin iyileştirilmesi için kullanılır.

• Gelişimsel müdahale

Menkes Hastalığı Hastaları İçin Sonuçlar (Prognoz)

Genel olarak, Menkes hastalığına sahip olan bebekler için prognoz kötüdür.

Menkes hastalığındaki temel problemler nörolojik, gastrointestinal ve bağ dokusu (kan damarları dahil) sistemlerini içerir. Solunum yetmezliğine yol açan pnömoni yaygın bir ölüm nedenidir, ancak Menkes hastalığı olan bazı hastalar herhangi bir belirgin akut tıbbi problem olmadan aniden ölürler.

Menkes hastalığı olan çocukların çoğunluğu yaşamın ilk on yılında (çoğu 3 yaşına kadar) ölmektedir, ancak yaşamın ilk birkaç ayında bakırla erken tedavi, bazı hastaların yaşam beklentisinin artmasında etkili görünmektedir (3 ila 13 yaş veya daha fazla).

Ayrıca, tedaviye çok erken başlandığında, özellikle yaşamın ilk 10 gününde, nörolojik sonuçların iyileşmesi sağlanabilir. Daha etkili tedaviler bulmak için çeşitli araştırmalar devam etmektedir.

Bu Hastalık İçin Kullanılan Diğer İsimler

• Bakır taşıma hastalığı
• Hipokupremi, konjenital (doğuştan)
• Kinky hair sendromu
• Menkea sendromu
• Menkes Hastalığı
• MK
• MNK
• Çelik saç sendromu
• X’e bağlı bakır eksikliği

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is Menkes disease?
2: Menkes syndrome
3: About Menkes syndrome