Karotis Arter Hastalığı Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Karotis arter hastalığı (carotid artery disease), aynı zamanda karotis arter stenozu ve karotis darlığı olarak da adlandırılır. Karotis arter hastalığı beyne oksijenlenmiş kan taşıyan ana damarlar olan karotis arterler (şah damarı) daraldığı zaman meydana gelir.

Karotis arterlerin daralması, en yaygın olarak ateroskleroz (damar sertleşmesi) ile ilgilidir. Ateroskleroz vasküler bir hastalıktır (arterlerin ve damarların hastalığı). Karotis arter hastalığı, kalbin arterlerinde tıkanıklıkların meydana geldiği ve kalp kriziyle sonuçlanabilen koroner arter hastalığına benzer.

Karotis darlığı, beyindeki oksijen akışını azaltarak ciddi etkilere neden olabilir. Beynin çalışması için sürekli bir oksijen kaynağına ihtiyacı vardır. Kan kaynağında kısa bir kesinti bile sorunlara neden olabilir. Beyin hücreleri kan veya oksijen olmadan sadece birkaç dakika sonra ölmeye başlar.

Karotis arterlerinin daralması kan akışını engelleyecek kadar şiddetli hale gelirse veya bir aterosklerotik plaka parçalanırsa ve beyindeki kan akışını engelliyorsa, beyin hasarı, felç, uzun dönemli sakatlık ve ölümle sonuçlanabilir.

65 yaş üstü bireylerin % 3’ünde karotis arter hastalığının olduğu düşünülür. Riskiniz yaşlandıkça artar ve sigara, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet veya kalp hastalığı öykünüz varsa bu risk daha da yükselir. Karotis darlığı tüm inmelerin üçte birine kadar sorumludur.

Karotis arter hastalığı yavaş gelişir. Durumunuzun ilk belirtisi inme veya geçici iskemik atak (GİA) olabilir. GİA, beyne giden kan miktarındaki geçici düşüşten dolayı beynin gerekli olan oksijeni alamaması durumudur.

Karotis arter hastalığının tedavisi genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar ve bazen cerrahi kombinasyonu içerir.

Karotis Arter Nedir?

Şah damarı olarak da bilinen karotis arterler, beyne, boyuna ve yüze kan tedarik eden boyundaki büyük kan damarlarıdır. İki karotid arter vardır, biri sağda, biri solda. Boynunda, her karotis arter iki bölüme ayrılır:

  • İç karotis arter beyne kan sağlar.
  • Dış karotis arter yüz, boyun ve dış kafa derisine kan sağlar.

Karotis arterleri, kalbe kısa bir mesafede bulunan aortadan (vücudun en büyük arteri) dışarı akar ve oksijen açısından zengin kanları düşünme, konuşma, duyu ve motor fonksiyonların bulunduğu beynin ön, büyük bölümüne kan tedarik eder.

Karotis arterler, alt boynun her iki yanında, çenenin hemen altında dokunulduğunda hissedilebilir.

Karotis Arter Hastalığı Nedenleri

Ateroskleroz, karotis arter hastalığının en yaygın nedenidir. Ateroskleroz yavaş, ilerleyici, vasküler bir hastalıktır. Ancak, hastalık hızla ilerleme potansiyeline de sahiptir. Genellikle arterlerin en içteki tabakasında yağ birikintilerinin birikimi ile karakterizedir.

Hastalık süreci ilerledikçe plak oluşumu meydana gelebilir. Plak düz kas hücreleri, yağlı maddeler, kolesterol, kalsiyum ve hücresel atık maddelerden oluşur. Bu kalınlaşma arterleri daraltır ve kan akışını düşürebilir veya beyindeki kan akışını tamamen engelleyebilir.

Ateroskleroz ile ilişkili risk faktörleri:

  • Yaşlılık
  • Erkek olmak
  • Aile öyküsü
  • Irk veya etnisite
  • Genetik faktörler
  • Hiperlipidemi (kanda yüksek yağ seviyesi)
  • Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
  • Sigara içmek
  • Diyabet
  • Şişmanlık
  • Egzersiz eksikliği

Bir risk faktörü, kişinin bir hastalık geliştirme şansı ile doğrudan ilişkili veya artabilen her şeydir. Sigara, diyet, aile geçmişi veya başka birçok şey gibi bir etkinlik olabilir. Farklı hastalıkların farklı risk faktörleri vardır.

Bu risk faktörleri kişinin riskini arttırsa da, mutlaka hastalığa neden olmazlar. Bir veya daha fazla risk faktörü olan bazı insanlar hiçbir zaman hastalığa yakalanmamakta; bir kısmı ise hastalığa yakalanmakta ve bilinen bir risk faktörü taşımamaktadır.

Herhangi bir hastalığa karşı risk faktörlerini bilmek, davranışları değiştirmeyi ve hastalığın klinik olarak izlenmesini içeren uygun eylemlere yönlendirmenize yardımcı olabilir.

Bilgicik: Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl 795.000’den fazla kişi felç geçiriyor. Bunların çoğu karotis arter hastalığı veya atriyal fibrilasyondan (kalp ritim bozukluğu) kaynaklanır.

Karotis Arter Hastalığının Belirtileri

Karotis arter hastalığı olan çoğu insan, ciddi tıkanıklıklarla bile, hiçbir semptom yaşamaz. Durum rutin fiziksel veya oftalmolojik muayenede bulunur veya inme sonrasında bulunur.

Karotis arter hastalığının ilk belirtileri, vücudunuzun bir tarafında zayıflık veya uyuşukluk gibi inme veya GİA semptomları olabilir. Ayrıca, konuşma bozukluğu veya yüz sarkması da görülebilir. Çok nadiren, karotis arter hastalığı, beyne giden kan akışının azalması nedeniyle kulaklarda çınlama veya bayılmalara neden olabilir. Boyun ağrısı, karotis arter hastalığının bir belirtisi değildir.

Geçici iskemik atak (GİA) ile beyindeki bir bölgeye ani ya da geçici kan akışında bir kayıp, genellikle birkaç dakika ila 1 saat sürmektedir. Belirtiler tamamen iyileşmekle birlikte, 24 saat içinde tamamen kaybolur. Serebrovasküler kaza (CVA) olarak da adlandırılan bir inme, belirtiler sürdüğünde gerçekleşir. GİA veya CVA belirtileri aşağıdakileri içerebilir, ancak bunlarla sınırlı değildir:

  • Vücudun bir tarafında bir kol veya bacağın ani güçsüzlüğü
  • Vücudun bir tarafında bir kol veya bacağın ani felci (hareket edememe)
  • Karışıklık, konsantre olma yeteneğinin azalması, baş dönmesi, bayılma ve baş ağrısı
  • Yüzde sersemlik veya his kaybı
  • Kol ve bacakta sersemlik veya sansasyon kaybı
  • Geçici görme kaybı veya bulanık görme
  • Konuşma yetersizliği veya konuşma bozukluğu (Bkz: Afazi)

GİA şiddetli daralma, tıkanıklık veya aterosklerotik plağın küçük parçalarının parçalanması sonucu kan dolaşımıyla beynin küçük damarlarında bulunması ile ilişkili olabilir. GİA ile, nadiren kalıcı beyin hasarı oluşur.

Eğer geçici iskemik atak (GİA) geçirdiğinizi düşünürsanız derhal tıbbi yardım isteyin; çünkü inme meydana geleceğini gösteren bir uyarı işareti olabilir. Bununla birlikte, tüm atakların öncesinde GİA’lar bulunmamaktadır.

Nasıl Teşhis Edilir?

Doktorunuz kapsamlı bir tıbbi öykü ve fizik muayene ile başlayabilir. Tanı genellikle boynundaki karotis atardamarındaki daralmış bir arterin karakteristik sesini dinlemeyi içerir. Doktorunuz daha sonra güç, hafıza ve konuşma gibi fiziksel ve zihinsel yeteneklerinizi test edebilir. Ayrıca tam bir tanı için aşağıdaki testler de yapılabilir:

  • Karotis dupleks ultrasonografi: Karotis arter hastalığının varlığını değerlendirmek için kullanılan en yaygın testtir. Bir damardaki kan akışını değerlendirmek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanan noninvaziv (deri delinmeyen) bir testtir. Ultrason probu karotis arterlerin üstünde boyuna yerleştirilir. Bu test atardamardan ne kadar kan aktığını ve arterin ne derece daraldığını gösterecektir.
  • Karotis anjiyografi: Bu invaziv görüntüleme prosedürü sırasında bir kateter (ince, esnek bir tüp) kol veya bacaktaki bir kan damarına sokulur ve karotis arterlere kontrast boya enjekte edilir. Bu test, karotis arterlerde daralma veya tıkanmanın varlığını değerlendirmek veya onaylamak, gelecekteki inme riskini belirlemek ve karotis stent veya ameliyat gibi ilerideki tedavilerin gereksinimini değerlendirmek için yapılabilir.
  • Manyetik rezonans anjiyografi (MRA): Kan damarlarını görselleştirmek için manyetik rezonans teknolojisi (MR) ve intravenöz (IV) kontrast boya kombinasyonunu kullanan bir tanı yöntemidir. Kontrast boya, kan damarlarının MRI görüntüsünde opak görünmesini sağlar ve böylece doktor, değerlendirilmekte olan kan damarlarını görselleştirir.

Çoğu durumda MRA, bir röntgen, ultrason veya bilgisayarlı tomografi (BT) taramasından elde edilemeyen bilgileri sağlayabilir. Bu test, karotis, vertebral arterler ve stenoz derecesi hakkında önemli bilgiler sağlayabilir.

  • Bilgisayarlı tomografi taraması: Vücudun yatay veya eksenel görüntülerini üretmek için X-ışınları ve bilgisayar teknolojisinin bir kombinasyonunu kullanan bir görüntüleme prosedürüdür. Bir BT taraması, kemik, kas, yağ ve organlar da dahil olmak üzere vücudun herhangi bir bölümünün ayrıntılı görüntülerini gösterir. BT taramaları genel X ışınlarından daha detaylıdır. Bir MR gibi, bazen damarlarınıza enjekte edilen IV kontrastla da yapılabilir.
  • Serebral anjiyografi (karotis anjiyografi): Bu prosedür, karotis arterlerin görüntülenmesi için altın standart olarak kabul edilir. Bu test doktorun, karotis atardamarlarındaki gerçek zamanlı kan akışını görmesini sağlayan invaziv bir prosedürdür.

Serebral anjiyografi, kontrast boya karotis arterlere enjekte edildiğinde doktorun canlı olarak tıkanıklığı görmesini sağlar. Bu prosedür en iyi bilgiyi sağlar fakat ciddi komplikasyonlar için küçük bir risk taşımaktadır.

Karotis Arter Hastalığı Tedavisi

Karotis arter hastalığı için spesifik tedavi doktorunuz tarafından aşağıdakilere dayalı olarak belirlenecektir:

  1. Yaşınız, genel sağlık ve tıbbi geçmişiniz
  2. Hastalığın büyüklüğü
  3. Semptomlar
  4. Özel ilaçlar, işlemler veya terapilere toleransınız
  5. Hastalığın seyri
  6. Görüş ve tercihiniz

Karotis arter hastalığı için tıbbi tedavi aşağıdakileri içerebilir:

Risk Faktörlerinin Önlenmesi

Risk faktörleri arasında bulunan sigara, yüksek kolesterol seviyeleri, yüksek kan şekeri seviyeleri, egzersiz eksikliği, kötü beslenme alışkanlıkları ve yüksek kan basıncını kontrol altında tutmaya yönelik çalışmalar yapılır.

İlaçlar

Karotis arter hastalığını tedavi etmek için kullanılabilecek ilaçlar şunları içerir:

  • Antiplatelet ilaçlar: Bu ilaçlar kandaki trombositlerin sayısını ve pıhtılaşma yeteneğini azaltır.
  • Antihiperlipidemikler: Kandaki lipidleri (yağları) düşürmek için kullanılan ilaçlardır. Çalışmalar, antihiperlipidemik ilaç grubunda bulunan bazı statinlerin karotis arter duvarının kalınlığını azaltabileceğini ve arterin lümeninin (açılış) boyutunu artırabildiğini göstermiştir.
  • Antihipertansifler: Yüksek kan basıncı (hipertansiyon) tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Yüksek kan basıncı, inme, kalp krizi ve kalp yetmezliği için ana risk faktörü olduğundan kontrol altına alınmalıdır.

Ameliyat

Bir veya daha fazla GİA veya felç geçiren ve orta ile yüksek derecede karotis stenozu olan hastalar için cerrahi tedavi genellikle önerilir. Ameliyatın amacı, plak oluşumunu ortadan kaldırarak veya azaltarak inmeyi önlemek ve beyine daha fazla kan akışı sağlamak için arter lümenini genişletmektir. Ameliyat seçenekleri şunları içerebilir:

  • Karotis endarterektomi (CEA): Karotis endarterektomi, boyunda bulunan karotis arterlerindeki plak ve pıhtıları gidermek için kullanılan bir prosedürdür. Endarterektomi, karotis arterinin % 70 veya daha fazla daralması ile semptomları olan kişilerde inmenin önlenmesine yardımcı olabilir.
  • Stentli karotis arter anjiyoplasti (CAS): Karotis endarterektomi riski yüksek olan hastalar için stent uygulanan karotis anjiyoplasti başka bir seçenektir. Bu, çok küçük içi boş bir borunun veya kateterin kasıktaki bir kan damarından karotis arterlere ilerlediği, minimal invaziv bir prosedürdür.

Kateter yerleştirildikten sonra, balonun ucu arteri açmak veya genişletmek için birkaç saniye şişirilir. Filtre (embolik koruma cihazı olarak adlandırılır) tıkanıklığın parçalanabileceği enkazları toplar. Artere bir stent (küçük bir tüp) yerleştirilir ve arterin boyutuna uyacak şekilde açılır. Stent kalıcı olarak yerinde kalır ve arter duvarlarını desteklemek ve arteri açık tutmak için bir iskelet görevi görür.

Araştırmalar, karotis stentlemenin, embolik koruma cihazı ile birlikte kullanıldığında, yüksek riskli cerrahi hastalarda karotis endarterektomi kadar güvenli ve etkili olduğunu göstermiştir.

Hem karotis endarterektomi hem de karotis anjiyoplasti prosedürlerinde iyileşme genellikle bir gece hastanede kalmayı gerektirir. Hastalar genellikle bu işlemlerden bir ila iki hafta sonra günlük yaşamlarına dönebilirler.

Karotis Arter Hastalığının Önlenmesi

Karotis arter hastalığının ilerlemesini önlemek veya yavaşlatmak için şu önermeleri göz önünde bulundurun:

  • Sigara içmeyin: Birkaç yıl içinde sigarayı bırakma konusunda eski bir sigara içicisinin inme riski sigara içmeyenlerinkine benzer.
  • Sağlıklı bir kilo verin: Aşırı kilolu olma, yüksek tansiyon, kardiyovasküler hastalık, diyabet ve uyku apnesi gibi diğer risk faktörlerine katkıda bulunduğundan bir uzman gözetiminde sağlıklı bir şekilde kilo verin.
  • Meyve ve sebze tüketin: Potasyum, folat ve antioksidan içeren meyve ve sebzeler GİA’ya veya inmeye karşı koruyabilecek besin maddeleri içerirler.
  • Düzenli egzersiz yapın: Egzersiz, kan basıncınızı düşürebilir, yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterol düzeyinizi (“iyi” kolestrolü) artırabilir ve kan damarlarınızın ve kalbinizin genel sağlığını iyileştirebilir. Aynı zamanda kilo vermenize, şeker hastalığınızı kontrol etmenize ve stresinizi azaltmanıza yardımcı olur.
  • Kronik koşulları tedavi edin: Şeker hastalığı ve yüksek tansiyon gibi durumların yönetilmesi atardamarlarınızı korumaya yardımcı olur.

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Carotid stenosis (carotid artery disease)
2: What is carotid artery disease?
3: About carotid artery disease

onay Bu yazı yalnızca "yüksek kaliteli kaynaklar" referans alınarak yazılmıştır.
YAZAR: Cüneyt Şakar
Genel sağlık, hastalıklar ve sağlıklı yaşam bilgisini erişilebilir ve anlaşılabilir hale getirmeye adamış sertifikalı bir sağlık yazarıdır.
Başa dön tuşu