Göz Tembelliği Nedir? Göz Tembelliği Neden Olur? Nasıl Geçer?

Göz tembelliği (amblyopia, lazy eye), anormal görsel gelişim nedeniyle ortaya çıkan görme kaybı ya da yokluğudur. Tıpta ambliyopi olarak adlandırılan göz tembelliği, gözdeki vizyonun zayıf olduğu, erken çocukluk döneminde yeterince kullanılmadığı ve dolayısıyla iyi gelişmediği bir durumdur. Bunun az kullanılmasının nedeni bir gözün diğerinden daha zayıf vizyona sahip olmasıdır.

Çoğu durumda yalnızca bir göz etkilenir ancak bazen her iki göz de etkilenebilir. Anizometropinin neden olduğu ambliyopi vakaları bazen gözlükle düzeltilebilir fakat çoğu zaman gözlük kullanımı da işe yaramayabilir. Ambliyopi 8 yaşından önce saptanmaz ve tedavi edilmezse, etkilenen gözde ciddi görme kaybı oluşabilir.

Bilgicik: Aslında “Tembel göz” terimi yanıltıcıdır çünkü göz tembel değildir. Sorun, gözün kendisinde değil, gözü beyne bağlayan sinirdeki gelişimsel bir problemden kaynaklanır.

Bebeklerde Göz Tembelliği

Yenidoğan bebekler görebilir ancak ayrıntılara odaklanma yetenekleri sınırlıdır. Büyüdükçe görme yolları ve beynin görüntü algılaması gelişmeye devam eder. Beyin gözlerden gelen görme sinyallerinin nasıl yorumlanacağını öğrenir.

Bu görsel gelişim için kritik dönem ilk 6 aydır ve yaklaşık 7-8 yaşlarına kadar da devam eder. Bu süreden sonra görme yolları ve beynin görme ile ilgili kısımları tamamen oluşur ve gelişme tamamlanır. Herhangi bir nedenden dolayı (şaşılık veya katarakt gibi) bir çocuk gözlerden birisini veya her ikisini birden kullanamazsa görüş doğru bir şekilde öğrenilmez.

Bu da ambliyop denilen zayıf görme (zayıf görme keskinliği) ile sonuçlanır. Altta yatan göz problemi 7 yaşından önce tedavi edilmezse ambliyopi görme bozukluğu genellikle kalıcı olur, bu yüzden 10 yaşından önce mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Ambliyopi, çocuklarda görme bozukluğunun en yaygın nedeni olup her 100 çocuğun yaklaşık 2-3’ünü etkilemektedir.

Göz Tembelliği Neden Olur?

Tembel göz, erken yaştaki anormal görsel deneyim nedeniyle gelişir ve bu da gözün arka kısmındaki ince bir tabaka (retina) ile beyin arasındaki sinir yollarını değiştirir. Zayıf göz daha az görsel sinyal alır. Sonunda gözlerin birlikte çalışabilme kabiliyeti azalır ve beyin zayıf gözlerden gelen girdileri bastırır veya yok sayar.

Bir çocuğun görüşünü bulanıklaştıran herhangi bir neden göz tembelliğiyle sonuçlanabilir. Koşula bağlı olarak görülen yaygın nedenler şunlardır:

• Gözünüzde görme problemleri ve körlüğe neden olabilecek yüksek basınçlı glokom
• Gözlerinizin her birinde farklı görme seviyelerinin olması
• Genetik veya tembel göz öyküsü
• Sürekli şaşılık
• Travma sonucu gözlerin zarar görmesi
• Göz kapaklarından birinin sarkması
• A vitamini eksikliği
• Göz ameliyatı
• Görme bozuklukları

Gözdeki Kas Dengesizliği (Şaşılık)

Tembel gözün en yaygın nedeni gözleri konumlandıran kaslardaki dengesizliktir. Bu dengesizlik gözlerin çapraz olmasına ve koordineli bir şekilde aynı anda hareket etmesini engeller.

Gözler düz değilse yani aynı hizada değilse farklı şeylere odaklanırlar. Bu durumda beyin çift görmeyi engellemek için gözlerden birinin sinyallerini yok sayar. Bu da nesnelere odaklanmak için sadece bir gözün gelişimini tamamlayabileceği diğerinin de tembel (ambliyop) hale gelebileceği anlamına gelir.

Bazı çocuklarda ise her gözdeki görme de normal kalabilir. Sonuç olarak görme yolları her iki gözde de gelişme şansına sahip olur.

Refraktif Hatalar (Kırma Kusurları)

Refraktif hatalar, ışığın gözdeki mercekten zayıf odaklanması nedeniyle oluşan görme problemleridir. Refraktif hatalar arasında kısa görüş (miyopi), uzun görüş (hipermetropi) ve astigmat yer alır.

Bir gözde refraktif hata varsa diğer göz de çoğunlukla aynıdır. Anizometropi adı verilen bir durum iki göz arasında bir kırılma farkı olduğunda oluşur. Anizometropide bir göz kısa görüşlü (miyop) ve diğer göz de normal veya uzun görüşlü (hipermetropik) olabilir. Bu fark büyükse beyin her iki gözün görüntülerini anlayamaz ve bir gözün sinyallerini görmezden gelmeye başlar.

Genellikle beyin refraktif hatası az olan gözü seçer, bu yüzden diğer göz daha sonra tembelleşmeye başlar. Bazı çocuklarda ise göz tembelliği, şaşılık ve refraktif sorunların bir kombinasyonundan kaynaklanır. Bu refraktif sorunları düzeltmek için genellikle gözlük veya kontakt lensler kullanılır.

Ancak bir göz muayenesi yapılmadıkça ebeveynlerin çocuğunda refraktif hatası olduğunu fark edemez bu yüzden çocuk doğtuktan sonra görme gelişimi tamamlanıncaya kadar düzenli olarak kontrol edilmelidir.

Görmeyi Engelleyen Diğer Bozukluklar

İyi görmeyi engelleyen herhangi bir bozukluk varsa beynin görsel yolları geliştirmediği için ambliyopiye yol açabilir. Bu uyarı yoksunluğu ambliyopisi olarak bilinir.

Mercekteki bulutlu bir alan (katarakt) gibi bir sorun yüzünden göz net görme yeteneğinden mahrum kalabilir. Bebeklik çağındaki yoksunluk ambliyopisinde kalıcı görme kaybını önlemek için acil tedavi gerektirir. Yoksunluk ambliyopisi genellikle en şiddetli ambliyopi ile sonuçlanır.

Ametropik Ambliyopi

Ametropik ambliyopi her iki gözde görmenin azalmasıdır. Genellikle çocuğun büyük, düzeltilmemiş refraktif hataları olduğunda oluşur. Retina üzerinde, gözün arkasında üretilen görüntü, saptanamamış uzun görüş mesafesi veya astigmatın bir sonucu olarak bulanıklaşır.

Daha Az Yaygın Koşullar

• Kornea ülseri (göz önündeki saydam tabaka üzerinde yara veya yara izi)
• Çocukluk kataraktları (doğumdan gelen göz merceğinin bulutlanması)
• Pitozis (göz kapağı düşüklüğü)

Bilgicik: Göz tembelliği yetişkinlerin yüzde 2.9’unda kalıcı görme kaybına neden olur.

Risk Faktörleri

Tembel göz riski artışı ile ilişkili faktörler şunları içerir:

• Erken doğum
• Göz tembelliği aile geçmişi olanlar
• Gelişimsel bozukluklar

Göz Tembelliği Belirtileri Nelerdir?

Çoğu zaman, göz tembelliğinin belirtileri yoktur. Sadece bir göz etkilendiği için, diğer gözün genellikle iyi bir vizyonu vardır ve tüm görsel görevleri üstlenme eğilimindedir.

Belirtiler görüldüğünde şunları içerebilir:

• Sadece bir taraftan nesnelere bakma eğilimi
• İçe veya dışa doğru dolaşan gözler
• Birlikte hareket etmeyen gözler
• Zayıf derinlik algısı
• Çift ve bulanık görme
• Şaşılık

Yukarıda açıklanan belirtiler, çocuğunuzun ambliyopisi olduğu anlamına gelmeyebilir. Ancak, bu belirtilerden bir veya daha fazlasını gözlemlerseniz, tam bir tanı için çocuğunuzun göz doktoruna başvurun.

Göz Tembelliği Nasıl Anlaşılır?

Ebeveynler bazen uzunca bir süre tembel göz semptomlarını fark edemezler. Durum genellikle çocuğunuzun gözlerinden yalnızca birini etkilediği için görüşünde hemen bir fark yaratmayabilir. Sorunu daha önceden tanımanıza yardımcı olabilecek bazı adımlar vardır. Bunlar:

• 1: Önce çocuğunuzun gözlerini bir nesneye odaklanırken izleyin. Gözlerden biri dolaşma eğilimi gösterirken, diğeri nesne üzerine odaklanmaya devam ediyorsa ve gözler ayrı hareket ediyor gibi görünüyorsa bu ambliyopi göstergesi olabilir.

• 2: Sonra çocuğunuzun derinlik algısını değerlendirin. Bir nesneyi çocuğunuzdan uzak tutun ve ilerlemeden ona ulaşmasını isteyin. Çocuğunuzun derinlik algılaması normalse nesneye doğru bir şekilde uzanır ve alır.

Eğer yeterince uzanmazsa yani nesnenin daha uzakta veya daha yakında olduğunu sanıyorsa bu derinlik algılama problemi anlamına gelebilir. Derinlik algısı önemlidir, çünkü her iki gözün de iyi çalışması gerekir. Aksi takdirde mesafe çok iyi değerlendirilemez. Çocuğunuzda bu derinlik algısı problemi varsa göz tembelliği olduğu anlamına gelebilir.

Ambliyopi Nasıl Teşhis Edilir?

Gözün fiziksel muayenesi, tıbbi öykü ve görme testi dahil olmak üzere tam bir göz muayenesi ile ambliyopi tanısı konulur. Bir optometrist veya bir göz doktoru muayeneyi yapabilir.

• Görme keskinliği testi: Görme keskinliği testi, belirli bir mesafeden bir harf veya sembolün ayrıntılarını ne kadar iyi gördüğünüzü kontrol eden bir göz muayenesidir.

• Sikloplejik refraksiyon testi: Sikloplejik refraksiyon, gözün odaklanmasına yardımcı olan kasları göz damlasıyla geçici olarak felç ederek refraktif kusuru belirlemek için kullanılan bir prosedürdür.

Göz Tembelliği Tedavisi

Göz temposunun iyileştirilmesi göz tembelliği tedavisinde en etkili yöntemdir. Erken tedavi önlemleri basittir ve gözlük, kontakt lensler, göz bantları, göz damlası veya görme terapisi içerebilir. Tedaviye ne kadar erken başlarsanız sonuç o kadar iyi olur.

Göz tembelliğinin tedavisinde iki amaç vardır:

1: Her İki Gözde Net Görüş Sağlamak

Çocuğunuzun tembel gözünün sebebine bağlı olarak yoğun odaklama problemlerini düzeltmek için gözlük kullanılabilir. Normal görmeyi engelleyen göz veya gözkapağının herhangi bir yapısal sorununun (şaşılık gibi) düzeltilmesi için ameliyat veya göz kasları egzersizleri yapılır.

2: Zayıf Gözün Güçlendirilmesi

En yaygın tedavi çocuğun her gün belirli bir süre için iyi gören gözün göz bandı ile kapatılması ve tembel olan gözün görmeye zorlanması tekniğidir. Çoğu durumda doktorlar gözü kapatan bantların gün boyunca kullanılmasını önermektedir. Yapılan bu teknik genellikle en az altı ay boyunca devam eder ve çocuğunuzun ilerlemesi sık göz muayeneleri ile takip edilir.

Ayrıca sağlam gözü kapatmak için göz bantlarına alternatif olarak atropin göz damlaları da kullanılır. Atropin denilen bir damla görmeyi geçici olarak bulanıklaştırmak için daha kuvvetli gözün içine damlatılır, böylece çocuk nesnelere odaklanırken sağ gözü bullanıklaştığı için diğer (tembel) gözünü kullanmak zorunda kalır.

Yapılan bazı araştırmalara göre etkilenmeyen göz içine günde bir kez damlatılan atropin göz damlalarının göz bantları gibi etkili olduğunu göstermiştir.

Göz Tembelliği Ameliyatı

Bazen, göz dönüşünün görünümünü iyileştirmek için göz ameliyatı yapılır, böylece gözlerin daha iyi hizalanması sağlanır.

Görme Kaybını Önlemek İçin Yapmanız Gerekenler

Zayıf bir gözde görme kaybını önlemek için tembel gözlerin nedenleri çocukluk döneminde olabildiğince erken tespit edilmeli ve tedavi edilmelidir. Yenidoğan bebeğinizin doğumdan sonraki birkaç gün içerisinde kapsamlı bir göz muayenesinden geçirmeniz oldukça önemlidir.

Bu göz muayenesinde çocuğunuzun gözleri ve göz kapaklarının yapısı incelenir. Çocuğunuz resim, harf veya sayılar kullanılarak yapılan görme testlerine 3 yaşında ve sonrasında düzenli aralıklarla başlamalıdır. Çocuğunuz büyüdükçe sıklıkla bir göz doktoruna başvurmaya devam etmelisiniz.

Ambliyopi Komplikasyonları

• Körlük: Ambliyopi tedavi edilmezse hasta etkilenen gözdeki tüm görmeyi kaybedebilir. Bu görme kaybı genellikle kalıcıdır. Ulusal Göz Enstitüsüne göre ambliyopi, ABD’deki genç ve orta yaşlı erişkinlerin tek gözdeki görme bozukluğunun en yaygın nedenidir.

• Şaşılık: Şaşılık problemi kalıcı bir görme sorunu haline gelebilir.

• Merkezi görme yeteneğinde kayıplar: Ambliyopi çocukluk çağında tedavi edilmezse hastanın merkezi görme becerisi doğru bir şekilde gelişmeyebilir.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is amblyopia?
2: About amblyopia
3: Everything you need to know about lazy eye