Zenker Divertikülü Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Son Güncelleme Tarihi: 22 Ekim 2019

Zenker divertikülü (Zenker’s diverticulum), özofagusta (yemek borusunda) oluşan bir keseciktir (fıtıktır). Zenker divertikülü (ZD), krikofarengeal kas (üst özefagus sfinkleri), hipofarenks (boğazın alt kısmı) ile killian üçgeni olarak bilinen bir bölge olan özofagusun birleşim yerinde oluşabilen farenks mukozasının divertikülüdür.

Faringoözofageal divertikül ve hipofaringeal divertikül olarak da bilinen Zenker divertikülü, artan intraluminal basınç, doku dejenerasyonu ve krikofarengeal kasının işlev bozukluğundan kaynaklandığı düşünülüyor.

ZD, nadir bir hastalıktır ve genellikle 60 yaşın üzerindeki hastalarda görülme eğilimi gösterir, ancak genç insanlarda da ortaya çıkabilir. Bildirilen prevelans % 0.01 ile 0.11 arasındadır. Genellikle boynun sol tarafını etkileyen ZD, erkeklerde kadınlardan daha yaygındır.

Etkilenen insanlarda yeme ve içmede güçlük çekme (disfaji), yutma esnasında ağrı (odinofaji), yenilen yiyecek ve içeceklerin kusma olmaksızın ağıza geri gelmesi (regurjitasyon), ağız kokusu, kilo kaybı, ses kısıklığı, boğazda müköz birikim, kronik öksürük ve aspirasyon pnömonisi (gıda veya diğer zararlı maddelerin akciğerlere geçişi) semptomları ortaya çıkabilir.

Bilgicik: Zenker divertikülünün ilk tanımı, 1769 yılında Ludlow A. tarafından yapılmıştır. Bu tanımdan yüzyıl sonra Alman bir patolog Friedrich Albert von Zenker, fizyopatolojisini tanımış ve karakterize etmiştir. Bu yüzden bu hastalık Zenker divertikülü olarak adlandırılmıştır.

Yutma Anatomisi

Yutma, bir dizi adımı içeren karmaşık bir süreçtir. Yemeye başladığımızda, dil yutkunma refleksini tetiklemek için nemlendirilmiş çiğnenebilir gıdayı (bolus) ağzınızın arkasına doğru hareket ettirir. Yutkunurken, yiyecek farenksinizin (yutak) ilk bölümüne (orofarinks) doğru gider.

Farenks, nefes alma ve sindirim yollarını içeren tüp benzeri bir geçittir. Otomatik kas kasılmaları, gıdayı farenksten özofagusa hareket ettirir. Özofagus, sindirim için mideye yiyecek taşıyan tüptür.

Zenker Divertikülünün Nedenleri

Zenker divertikülünün tam nedeni bilinmiyor. Belirli bir nedeni belirlenmediği için belirli risk faktörleri de tam olarak bilinmemektedir.

Zenker divertikülünün patogenezi üst gastrointestinal yolun lümenindeki basıncın yükselmesiyle başlar, başta üst özefagus sfinkterinin işlev bozukluğu nedeniyle olur, ancak Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GÖRH) gibi diğer koşullar da potansiyel tetikleyiciler olduğu gösterilmiştir. Yalnız artan basınç, fıtığa ve bu kesenin oluşumuna neden olmak için yeterli sayılmaz.

Krikofaringeal kasının eksik gevşeme, esneklik (elastikiyet) kaybı ve atrofi gibi anatomik anormalliklerin yanı sıra ilerleyici dejenerasyonundan da kaynaklandığı birçok çalışmada neden olarak öne sürülmüştür.

Zenker divertikülünün gelişme riski kişi yaşlandığında artmaktadır. İnme (felç) gibi nörolojik hastalık öyküsü olan insanlar Zenker divertikülünü geliştirmeye özellikle açıktırlar.

Zenker Divertikülü Belirtileri

Zenker divertikülü hastalarının çoğunluğu, haftalar, aylar hatta yıllarca devam edebilen semptomlardan şikayet eder. En yaygın görülen belirtileri şunlardır:

Yutma güçlüğü (disfaji)
Akciğer aspirasyonu
Sindirilmemiş gıdaların ağıza geri gelmesi
Yeme sırasında boğulma riski
Sebebi açıklanamayan kilo kaybı
Boğazda yumru hissi ve gurultu
Kötü nefes kokusu
Zatürre (Pnömoni)
Öksürük (özellikle geceleri)
Ses kısıklığı
Bronşit

Bazı hastalarda öte yandan, hastalık asemptomatik olabilir ve tesadüfen teşhis konabilir.

Nasıl Teşhis Edilir?

Zenker divertikülü genellikle baryum yutma adı verilen bir çalışma ile radyografik olarak teşhis edilir.

Baryum yutma, ağız ve boğazın arka kısmına, farenks olarak bilinen ve dilden mideye kadar uzanan tüpe bakılmasına yardımcı olan özel bir röntgen testidir. Bu çalışmada radyoopak madde olarak baryum sülfat süspansiyonu kullanılmaktadır. Yutulduğunda, bu sıvı üst gastrointestinal sistemin iç kısmını kaplar. Baryum X-ışınlarını emer ve röntgen filminde beyaz görünür. Bu da organların yanı sıra iç astarları ve yutkunma hareketinizi röntgen görüntüsünde vurgulamaya yardımcı olur.

Bu yöntem, divertikülün büyüklüğünün yanı sıra tam yerini göstermede çok etkilidir. Daha da önemlisi, bu prosedür reflü özofajiti ve hiatus hernisi gibi diğer eşlik eden bulguları da ortaya koyabilir.

Zenker Divertikülü Tedavisi

Asemptomatik vakalar tedavi gerektirmez, ancak uzun süre devam eden semptomları olan hastalarda cerrahi tedavi tercih edilir. Cerrahların kullandığı kesin prosedür, divertikülün büyüklüğüne ve yerine bağlıdır.

Zenker divertikülü ameliyatı şu seçenekleri içerebilir:

Krikofarengeal Miyotomi

Bu prosedür, küçük divertikülleri çıkarmak için idealdir. Açık kesi yoluyla veya direkt olarak ağızdan uygulanabilir.

Divertikülopeksi

Bu prosedür daha büyük divertiküller için kullanılır. Divertikülü kaldırmak yerine, baş ve boyun cerrahı keseyi baş aşağı çevirir ve dikişlerle yemek borusunun çeperine iliştirir.

Divertikülektomi

Zenker divertikülünün en eski cerrahi tedavisi olan bu işlem, krikofaringeal miyotomi ile birlikte kesenin tamamen çıkarılmasıdır. Baş ve boyun cerrahları, kese çok büyük olduğunda veya ağız yoluyla erişilemediğinde küçük bir boyun insizyonu aracılığıyla bunu gerçekleştirmektedir.

Endoskopik Divertikülotomi

Bu seçenek cerrahi olarak özofagus ve divertikül arasındaki duvarı bölmeyi içerir. Duvar bölündükten sonra, kese içine sıkışan yiyecek parçacıkları özofagusa boşalmak için serbest kalır. Endoskopik divertikülotomiyi gerçekleştirmek için baş ve boyun cerrahları, tamamen minimal invaziv bir prosedür sağlamak için divertiküloskop ve özel cerrahi zımba adı verilen özel bir alet kullanıyor. Zenker divertikülünün büyük çoğunluğu bu minimal invaziv tarzda başarıyla tedavi edilir.

Kanama, perforasyon, vokal kord paralizi ve divertikülit gibi Zenker divertikülüyle ilgili çeşitli komplikasyonların olduğu bildirilmiştir. Öte yandan, yaşlı hastaların cerrahi tedavisi birçok hastada genellikle bir veya daha fazla komorbidite bulunduğundan riskli olabilir.

Hem preoperatif hem de postoperatif komplikasyonlara rağmen, daha yeni cerrahi tekniklerin günlük pratiğe girmesi, komplikasyon oranlarının azalmasına ve tüm hasta gruplarında güvenle uygulanabilir olmasını sağlamıştır.