Tip 1 Diyabet Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Tip 1 diyabet veya tip 1 şeker hastalığı (type 1 diabetes), pankreasın çok az insülin ürettiği veya hiç üretmediği kronik, otoimmün bir hastalıktır.

İnsülin bağımlı diyabet olarak da bilinen tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminizin beta hücreler olarak adlandırılan pankreastaki (insülin üreten) hücreleri yok ettiğinde oluşur.

Bu yazıda: Tip 1 diyabet nedir? Tip 1 diyabet belirtileri nelerdir? Tip 1 diyabet neden olur? Tedavisi nasıl yapılır? gibi soruların ayrıntılı yanıtlarını bulabilirsiniz.

Tip 1 Diyabet Nedir?

Tip 1 diyabette, midenin arkasındaki büyük bir bez olan pankreas insülin yapmayı durdurur, çünkü insülini yapan hücreler (beta hücreleri) vücudun bağışıklık sistemi tarafından tahrip edilir. İnsülin olmadan, vücudun hücreleri glikozu (şeker) enerjiye dönüştüremez.

Tip 1 diyabetli insanlar, vücudun üretemediği insülinin yerini almak için hayatlarının her günü insüline bağımlıdırlar. Kan şekeri seviyelerini gün boyunca birkaç kez test etmelidirler.

Yemek yediğimizde, vücudumuz karmaşık karbonhidratları, ihtiyacımız olan yakıt olan glikoza (şeker) dönüştürür. İnsülin ise glikozun hücrelerimize enerji sağlamasına yardımcı olan bir hormondur. İnsülin olmadan çok fazla glikoz kanda kalır ve zamanla fazla glikoz kan dolaşımını asidik hale getirebilir ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilen diyabetik ketoasidoz (DKA) ile sonuçlanır.

Diyabet tip 1, insülin üretiminin kaybına neden olduğundan, ya enjeksiyon yoluyla ya da insülin pompası ile düzenli insülin verilmesini gerektirir.

Genetik ve bazı virüsler dahil olmak üzere farklı faktörler, tip 1 diyabette katkıda bulunabilir. Tip 1 diyabet genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde ortaya çıkmasına rağmen yetişkinlerde de gelişir. Bu yüzden önceleri kullanılan juvenil diyabet terimi güncelliğini yitirmiştir.

Aktif araştırmalara rağmen, tip 1 diyabetin kesin tedavisi henüz bulunamamıştır. Uygulanan tedaviler, komplikasyonları önlemek için kan şekeri düzeylerini, insülin, diyet ve yaşam biçimiyle yönetmeye odaklanır.

Bilgicik: ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) Ulusal Diyabet İstatistikleri 2014 Raporuna göre, 200.000 genç (20 yaşın altında) ve bir milyondan fazla yetişkin (20 yaş ve üzeri) Amerikalı T1D ile yaşıyor.

Tip 1 Diyabet Nedenleri

Tip 1 diyabetin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genellikle vücudun bağışıklık sisteminin yanlışlıkla pankreasın insülin üreten (adacık) hücrelerine saldırdığı ve yok ettiği bir otoimmün hastalık olduğu düşünülür. Kritik sayıda adacık hücresi tahrip edildikten sonra, vücut insülin üretmez veya az üretir.

İnsülin, glikozun kandaki hücrelere alınmasını teşvik eden, metabolize edilebilen (parçalanabilen) ve vücut tarafından bir enerji kaynağı olarak kullanılan bir hormondur. Bunu yaparken, insülin kandaki glikoz seviyesini düşürür. İnsülin olmadan glikoz hücrelere alınmaz ve kan şekeri seviyeleri potansiyel olarak artar ve ciddi sağlık komplikasyonlarına neden olur.

Risk Faktörleri

Bilinen bazı risk faktörleri şunlardır:

• Aile öyküsü: Ebeveyni veya tip 1 diyabetli kardeşi olan insanların bu durumu geliştirme riski biraz daha yüksektir.

• Genetik: Bazı genlerin varlığı, tip 1 diyabet geliştirme riskinin arttığını gösterir.

• Coğrafya: Ekvatordan uzaklaştıkça tip 1 diyabet insidansı artma eğilimi gösterir.

• Yaş: Tip 1 diyabet her yaşta görülebilmesine rağmen genellikle 4-7 yaş arasındaki çocuklarda, ikincisi 10-14 yaş grubu çocuklarda görülür.

Muhtemel Diğer Risk Faktörleri

• Bazı virüslere maruz kalma (Epstein-Barr virüsü, coxsackievirus, enterovirüsler, kabakulak virüsü)
• 1 yaşından itibaren inek sütü kullanımı
• Üst solunum yolu enfeksiyonları

Bilgicik: Sağlık Bakanlığı’nın 2015 yılı verilerine göre Türkiye’deki toplam diyabetli kişi sayısı 7.112.622 (%9); Tip 2 Diyabetli Hasta sayısı 6.095.579 (%7.7); Tip 1 Diyabetli birey sayısı ise 1.017.043 (%1.3) olarak bulunmuştur.

Ayrıca Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) tarafından yayımlanan “6. Diyabet Atlası” 2035 yılı tahminlerine göre, Türkiye’nin de diyabetin en çok görüleceği ilk 10 ülke arasına gireceği ifade ediliyor.

Tip 1 Diyabet Belirtileri

Tip 1 diyabet belirtileri, özellikle çocuklarda çok hızlı bir şekilde (birkaç gün veya haftada) gelişebilir. Erişkinlerde ise belirtilerin gelişmesi genellikle daha uzun sürebilir (birkaç ay).

Tip 1 diyabet belirtileri aşağıdakileri içerebilir:

• Aşırı ve sürekli sussuzluk
• Özellikle geceleri her zamankinden daha sık idrara çıkma
• Gece daha önce yatağı ıslatmayan çocuklarda yatak ıslatma
• Aşırı açlık
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Cilt enfeksiyonları, kaşıntı
• Sinirlilik ve diğer ruh halleri değişiklikleri
• Baş ağrısı ve baş dönmesi
• Yorulma ve zayıflık
• Bacak ağrısı
• Bulanık görme

Kusma veya derin nefes alma daha sonraki bir aşamada ortaya çıkabilir. Bu tehlikeli bir işarettir ve tedavi için derhal hastaneye başvurulmalıdır.

Tip 1 Diyabetin Tanısı

Klasik diyabet belirtileri varlığında, aşağıdaki kan testleri tip 1 diyabet tanısını doğrulayacaktır:

• Rastgele kan şekeri testi: Rastgele bir saatte bir kan örneği alınır. 11.1 mmol / L’lik veya daha yüksek rasgele bir kan şekeri seviyesi, diyabeti gösterir.

• Açlık kan şekeri testi: Açlık kan şekeri, kişinin aç olduğu dönemde kan dolaşımındaki şeker miktarını gösterir. Testte 7 mmol / L’lik veya daha yüksek bir açlık kan şekeri düzeyi diyabeti gösterir.

• Oral glukoz tolerans testi: Su içinde çözülmüş bir glikoz karışımı içmeden önce ve 2 saat sonra alınan bir kan örneği. 11.1 mmol / L veya daha yüksek bir kan şekeri seviyesi diyabeti gösterir.

Glikozile hemoglobin (Hb1Ac) testi adı verilen bir kan testi de yapılabilir. Bu, bir kişinin son 2-3 ay içindeki ortalama kan şekeri seviyesinin bir ölçüsüdür. İki ayrı testte % 6.5 veya daha yüksek bir Hb1Ac seviyesi, şeker hastalığını belirtir. Hb1Ac testi, tedavinin etkisini izlemek için de kullanılır.

Genellikle HbA1C seviyelerinin % 7’nin altında tutulması önerilir. Adacık hücrelerine ve insüline (otoantikorlar) karşı etki eden bağışıklık sistemi proteinlerini kontrol etmek için yapılan kan testleri de yapılabilir. Bu testler, tip 1 ve tip 2 diyabetleri ayırt etmeye yardımcı olur.

Bilgicik: Diyabetli tüm insanların yaklaşık %5-10’unun tip 1 diyabete sahip olduğu tahmin edilmektedir.

Tip 1 Diyabet Tedavisi

Tip 1 diyabetin tedavisi yoktur. Uygulanan tedaviler kan şekeri seviyenizi mümkün olduğunca normal tutmayı ve hayatınızın ilerleyen dönemlerinde gelişebilen sağlık problemlerini önlemek için belirtilerinizi kontrol etmeyi amaçlıyor.

Tip 1 diyabet vücudunuz herhangi bir insülin üretmediği için oluşur. Bu, glikoz seviyenizi normal tutmak için düzenli insülin tedavisine ihtiyacınız olacağı anlamına gelir.

Tip 1 diyabet tedavi seçenekleri şunları içerir:

İnsülin Enjeksiyonları

Tip 1 diyabetiniz varsa muhtemelen insülin enjeksiyonlarına ihtiyacınız olacak. İnsülin enjekte edilmelidir, çünkü bir tablet olarak alınırsa, midenizde (yiyecek gibi) parçalanır ve kan dolaşımınıza giremez.

İnsülin enjeksiyonları genellikle bir insülin kalemi veya otomatik enjektör olarak da bilinen bir enjeksiyon kalemi ile verilir. Bazen, enjektörler bir şırınga kullanılarak verilir. Çoğu kişinin günde iki ila dört enjeksiyona ihtiyacı vardır.

İnsülin Pompa Tedavisi

İnsülin pompa tedavisi, insülin enjekte etmeye alternatif bir yöntemdir. İnsülin pompası, oyun kartları büyüklüğünde insülin tutan küçük bir cihazdır. Pompa, cildinizin altına takılan ucunda bir iğne ile uzun ince bir tüp parçasıyla birleştirilir. Çoğu kişi iğneyi karnına sokar, ancak kalça, uyluk veya kollardan da kullanılabilir.

Pompa, insülinin kontrol edebileceğiniz bir hızda kan dolaşımınıza sürekli akmasına izin verir. Bu, artık kendinize enjeksiyon vermeniz gerekmediği anlamına gelir, ancak doğru miktarda insülin almanız için kan şekeri seviyenizi çok yakından izlemeniz gerekir.

İnsülin pompa terapisi, yetişkinler, gençler ve yetişkin gözetiminde tip 1 diyabetli çocuklar tarafından da kullanılabilir. Ancak, herkes için uygun olmayabilir. Düşük kan şekeri sıklığı (hipoglisemi) varsa diyabet ekibiniz pompa terapisi önerisinde bulunabilir.

Sağlıklı Beslenme

Diyabet diyeti diye bir şey yoktur. Ancak, diyabetiniz varsa, sağlıklı ve dengeli bir beslenme çok önemlidir. Bununla birlikte, belirli yiyecek gruplarından tamamen kaçınmanıza gerek yoktur. Düzenli yemek yiyip sağlıklı seçimler yaptığınız sürece çeşitli diyetlere sahip olabilirsiniz ve çok çeşitli gıdaların tadını çıkarabilirsiniz.

Yemek yaparken yağ, tuz ve şeker miktarını azaltmak ve lif miktarını artırmak gibi uyarlamalar yapabilirsiniz. Şekerli ve yağlı gıdaları diyetinizden tamamen hariç tutmanız gerekmez, ancak bunlar sınırlı olmalıdır. Diyetiniz iyi dengelenirse, iyi bir sağlık düzeyi elde etmeniz ve sağlıklı bir kilo vermeniz gerekir.

Ayrıca yediğiniz yiyeceklerde bulunan karbonhidrat miktarını nasıl hesaplayacağınızı öğrenmeniz gerekir, böylece bu karbonhidratları uygun şekilde metabolize etmek için kendinize yeterli insülin verebilirsiniz. Bir diyetisyen, gereksinimlerinize uyan bir yemek planı oluşturmanıza yardımcı olabilir.

Düzenli Egzersiz

Fiziksel aktivite kan şekeri seviyenizi düşürdüğünden, şeker hastalığınız varsa düzenli egzersiz yapmak çok önemlidir. Her hafta bisiklet sürmek veya hızlı yürüyüş gibi orta yoğunluklu aerobik etkinliklerden en az 150 dakika (2 saat 30 dakika) yapmayı hedeflemelisiniz. Fakat yeni bir faaliyete başlamadan önce mutlaka doktorunuza danışmallısınız.

Egzersiz, kan şekeri seviyenizi etkiler, bu nedenle kan şekeri seviyenizi sabit tutmak için insülin tedavinizi veya diyetinizi doktorunuzla ayarlamanız gerekebilir.

Tip 1 Diyabet İçin Diğer İlaçlar

T1D hastaları için ek ilaçlar da verilebilir. Bunlar:

• Yüksek tansiyon ilaçları: Doktorunuz, böbreklerinizi sağlıklı tutmaya yardımcı olması için anjiyotensin dönüştürücü enzim (ADE) inhibitörleri veya anjiyotensin II reseptör blokerleri (ARB’ler) verebilir.

• Kolesterol düşürücü ilaçlar: Yüksek kolesterol seviyelerini düşürmek için de ilaçlar reçete edilebilir.

• Diğer: Doktorunuz, kalbinizi korumak ve inmeyi önlemek için günlük olarak düzenli bazı ilaçları almanızı önerebilir.

Tip 1 Diyabet Tedavisinde Son Gelişmeler

Pankreas Nakli

Başarılı bir pankreas nakli ile artık insüline ihtiyacınız olmaz. Ancak, pankreas nakli her zaman başarılı değildir, prosedür ciddi risk oluşturmaktadır. Bu riskler diyabetten daha tehlikeli olabileceğinden, pankreas nakilleri genellikle yönetilmesi zor diyabetli kişiler veya böbrek nakline ihtiyaç duyanlar için geçerlidir.

Adacık Hücre Nakli

Araştırmacılar, donör pankreastan yeni insülin üreten hücreler sağlayan adacık hücresi nakli için deneyler yapıyorlar. Bu deneysel prosedürün geçmişte bazı sorunları olmasına rağmen, adacık hücrelerinin reddini önlemeye yönelik yeni teknikler ve daha iyi ilaçlar, gelecekte başarılı bir tedavi olma şansını artırabilir.

Yapay Pankreaslar

Eylül 2016’da, Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), 14 yaş ve üstü tip 1 diyabetli hastalar için ilk yapay pankreası onayladı. İmplante edilen cihaz, her beş dakikada bir kan şekeri düzeylerini kontrol eden sürekli bir glukoz izleyiciyi insülin pompasına bağlar. Monitörün gerekli olduğunu belirttiğinde, cihaz doğru miktarda insülini otomatik olarak gönderir.

Komplikasyonlar

Zamanla, tip 1 diyabet komplikasyonları kalp, kan damarları, sinirler, gözler ve böbrekler gibi vücuttaki birçok organı ve işlevi etkileyebilir. Herhangi bir belirti oluşturmayan, hafif yükselmiş bir glikoz seviyesi bile uzun vadede zararlı etkilere neden olabilir.

• Kalp ve damar hastalığı: Diyabet, göğüs ağrısı (angina), kalp krizi, inme, arterlerin daralması (ateroskleroz), yüksek tansiyon ve koroner arter hastalığı gibi çeşitli kardiyovasküler problemler riskinizi önemli ölçüde artırır.

• Sinir hasarı (nöropati): Fazla şeker, özellikle bacaklarda sinirlerinizi besleyen küçük damarların (kılcal damarların) duvarlarına zarar verebilir. Bu karıncalanma, hissizlik, yanma veya genellikle parmakların veya parmakların uçlarından başlayan ve yavaş yavaş yukarıya doğru yayılan bir ağrıya neden olabilir. Kötü kontrollü kan şekeri, etkilenen ekstremitelerde (kollarda ve bacaklarda) duygu hissini kaybetmenize neden olabilir.

• Gastrointestinal problemler: Gastrointestinal sistemi etkileyen sinir hasarları mide bulantısı, kusma, diyare (ishal) veya kabızlık sorunlarına neden olabilir.

• Böbrek hasarı (nefropati): Böbrekler, kanınızdaki atıkları filtreleyen milyonlarca küçük damar kümesi içerir. Diyabet bu zarif filtreleme sistemine zarar verebilir. Şiddetli hasar, böbrek yetmezliğine ve bunun sonucunda diyaliz veya böbrek naklini gerektiren geri dönüşsüz son aşama böbrek hastalığına neden olabilir.

• Göz hasarı: Diyabet, potansiyel olarak körlüğe neden olan retinadaki kan damarlarına (diyabetik retinopati) zarar verebilir. Diyabet ayrıca katarakt ve glokom (göz tansiyonu) gibi ciddi görme durumlarının riskini de arttırır.

• Ayak hasarı: Ayaklarda sinir hasarı veya ayaklara zayıf kan akışı çeşitli ayak komplikasyonları riskini arttırır. Tedavi edilmediğinde, kesikler ve kabarcıklar nihayetinde ayak, ayak ya da bacak ampütasyonunu gerektiren ciddi enfeksiyonlara dönüşebilir.

• Cilt ve ağız: Diyabet sizi bakteriyel ve fungal enfeksiyonlar dahil olmak üzere cilt ve ağız enfeksiyonlarına karşı daha duyarlı hale getirebilir. Diş eti hastalığı ve ağız kuruluğu da daha olasıdır.

• Gebelik komplikasyonları: Yüksek kan şekeri seviyeleri anne ve bebek için tehlikeli olabilir. Düşük, ölü doğum ve doğum kusurları riski, diyabet iyi kontrol edilmediğinde artmaktadır. Anne için diyabet, diyabetik ketoasidoz, diyabetik göz problemleri (retinopati), gebeliğe bağlı yüksek tansiyon ve preeklampsi riskini artırır.

• Cinsel işlev bozukluğu: Diyabetli kadınlarda cinsel dürtüde azalma (libido kaybı), cinsel ilişkiden zevk alamama, vajinal kuruluk, orgazm yeteneğinde azalma ve cinsel ilişki sırasında ağrı yaşanabilir. Erkeklerde ise erektil disfonksiyon (sertleşme bozukluğu) görülebilir.

Kısa Vadeli Komplikasyonlar

Tip 1 diyabetin ani gelişebileceği ve potansiyel olarak ciddi komplikasyonları şunlardır:

• Diyabetik ketoasidoz: Bu, insülin yokluğunda ve dolayısıyla metabolizma glukoz yetersizliği durumunda, vücudun yağı alternatif bir yakıt kaynağı olarak kullanması durumunda oluşur. Bunun sonucunda kandaki ketonlar birikir. Tıbbi tedaviyle düzeltilmezse yüksek kan keton seviyeleri ölümcül olabilir. Belirti ve bulgular şunları içerir: Bulantı, kusma, karın ağrısı, hızlı solunum, ağız ve cilt kuruluğu ve meyve gibi kokan nefes.

• Düşük kan şekeri (hipoglisemi): Kan glikoz seviyeleri birçok nedenden ötürü düşebilir, örneğin: yemek yememek, çok fazla insülin enjekte etmek veya aşırı egzersiz yapmak. Hipoglisemi bulguları ve belirtileri şunlardır: terleme, titreme, zayıflık, açlık, baş dönmesi, baş ağrısı, bulanık görme, bulanık konuşma, uyuşukluk, karışıklık ve muhtemelen nöbetler.

Hipoglisemi derhal dikkat gerektirir; çünkü tedavi edilmeden bırakıldığında bilinç kaybına neden olur. Tatlı / şekerli bir şeyler içmek veya yemek düşük kan şekeri seviyesini düzeltmek için yardımcı olacaktır. Şekerin kanın içine uyarılmasını sağlayan bir hormon olan acil bir glukagon enjeksiyonu taşınması önerilir.

• Yüksek kan şekeri (hiperglisemi): Çok fazla yemek yiyen veya yeterli insülin almayan kan şekeri seviyesi çok yüksek olabilir. Hiperglisemi belirtileri ve semptomları şunları içerir: sık idrara çıkma, artan susama, ağız kuruluğu, bulanık görme, yorgunluk ve mide bulantısı. Hiperglisemi bir insülin atışı veya insülin pompası ile düzeltmeyi gerektirir.

Tip 1 Diyabet Önlenebilir Mi?

Tip 1 diyabeti önlemenin bilinen bir yolu yoktur. Ancak araştırmacılar, yeni teşhis edilen insanlarda hastalık veya adacık hücrelerinin daha fazla tahrip edilmesini önlemeye çalışıyorlar

Tip 1 Diyabetin Yönetilmesi İçin Yapılması Gerekenler

Tip 1 diyabetin dikkatli bir şekilde yönetilmesi, ciddi ve hayatı tehdit eden komplikasyon riskinizi azaltabilir.

• İlaçlarınızı önerildiği şekilde alın. Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktiviteyi günlük rutinin bir parçası haline getirin.

• Diyabetli olduğunuzu bildiren bir etiket veya bilezik kullanın. Düşük kan şekeri aciliyeti durumunda bir glukagon kiti bulundurun ve yakınlarınıza ve arkadaşlarınıza bunun nasıl kullanılacağını gösterin.

• Yıllık fizik muayene ve düzenli göz muayeneleri planlayın. Normal diyabet kontrolleriniz, yıllık fiziksel veya rutin göz muayenelerinin yerini alacak şekilde değildir. Fiziksel süreç boyunca, doktorunuz diabetle ilgili komplikasyonları ve diğer tıbbi problemleri tarayacaktır. Göz doktorunuz retinal hasar, katarakt ve glokom belirtileri olup olmadığını kontrol edecektir.

• Aşılarınızı güncel tutun. Yüksek kan şekeri bağışıklık sisteminizi zayıflatabilir.

• Ayaklarınızı her gün ılık suda yıkayın. Ayaklarınızı losyon ile nemlendirin. Kabarcıklar, kesikler, yaralar, kızarıklıklar veya şişlikler için ayaklarınızı her gün kontrol edin.

• Tansiyonunuzu ve kolesterolünüzü kontrol altında tutun. Sağlıklı besinler yemek ve düzenli olarak egzersiz yapmak, yüksek tansiyon ve kolesterolü kontrol altına almak için uzun bir yol kat edebilir. İlaçlara da ihtiyaç duyulabilir.

• Sigaradan uzak durun. Sigara, kalp krizi, inme, sinir hasarı ve böbrek hastalığı gibi diyabet komplikasyonları riskinizi arttırır. Sigarayı bırakmanın veya diğer tütün türlerini kullanmayı bırakmanın yolları hakkında doktorunuzla konuşun.

• Alkol almayın. Alkol, yüksek ya da düşük kan şekerine neden olabilir. Bu yüzden alkolden uzak durulmalıdır.

• Stresten uzak durun. Vücudunuz uzun süreli strese tepki olarak üretebileceği hormonlar, insülin düzgün çalışmasını önleyebilir, bu da sizi daha da gerginleştirebilir ve daha fazla sinir bozabilir. Gevşeme tekniklerini öğrenin ve düzenli bir uyku alışkanlığı edinin.

Tip 1 Diyabet Hastaları Sağlıklı ve Aktif Hayatlar Yaşayabilir Mi?

Evet. Tip 1 diyabet idare edilebilir ve tip 1 diyabet hastaları uzun, aktif ve sağlıklı yaşamlar yapabilir. Profesyonel spor, iş, sanat ve daha birçok alanda başarıya ulaşan tip 1 diyabeti olan birçok insan var.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Type 1 diabetes – symptoms, diagnosis, treatment
2: Type 1 diabetes
3: Type 1 diabetes – Symptoms and causes
4: Statistics about diabetes
5: Type 1 or type 2 diabetes and pregnancy (CDC)
6: About insulin