İdrar Kaçırma (üriner inkontinans) Nedir? Nedenleri, Tipleri, Tedavisi

İdrar kaçırma (urinary incontinence), mesane kontrolünün kaybedilmesiyle idrarın tutulamamasıdır. İdrar kaçırma tıpta üriner inkontinans olarak adlandırılmaktadır, birçok farklı sağlık probleminden kaynaklanıyor olabilir. İdrar tutamama sorunu her yaşta ortaya çıkabilir, ancak yaşlandıkça gelişmesi daha olasıdır.

Bazı durumlarda, mesanedeki idrarı tamamen boşaltabilir veya yalnızca küçük bir kaçak yaşayabilirsiniz. Nedene bağlı olarak durum geçici veya kronik olabilir. Belirtiler hafif ila şiddetli olabilir ve ayrıca bir enfeksiyon, böbrek taşı, büyümüş prostat veya kanser belirtisi olabilir.

ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı‘na göre, ABD’de yaklaşık 13 milyon insan idrar kaçırma şikâyetine maruz kalmaktadır. Durum kadınlarda erkeklerden çok daha yaygındır. 15 ila 64 yaş arasındaki genel popülasyonda, kadınların yüzde 10-30’una karşı erkeklerin yüzde 1.5 – 5’i etkilenir. Huzurevi sakinlerinin en az yüzde 50’si etkilenir. Bu sayının yüzde 70’ini kadınlar oluşturuyor.

Etkilenen kişilerin gerçek sayısının çok daha yüksek olması muhtemeldir. Birçok insan utanç yüzünden doktorlarına idrar tutamamalarını söylemez. Bazı insanlar yanlış bir şekilde idrar kaçırmanın yaşlanmanın normal bir parçası olduğunu veya tedavi edilemeyeceğini düşünmektedir.

İdrar kaçırma, utanma, damgalanma ve depresyona neden olarak yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürür. İnsanlar yaşlandıkça daha sık ortaya çıkmasına rağmen, idrar tutamama yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu değildir.

Üriner inkontinans günlük faaliyetlerinizi etkiliyorsa, doktorunuza danışmaktan çekinmeyin. Çoğu insan için basit yaşam biçimi değişiklikleri veya tıbbi tedavi rahatsızlığı hafifletebilir veya idrar tutamama problemini durdurabilir.

İdrar Kaçırma Tipleri

İdrar kaçırma tipleri şunları içerir:

Stres İnkontinansı

Bu tip inkontinansın aslında stresle hiçbir ilgisi yoktur. “Stres” kelimesi burda sızıntıyla ilişkili fiziksel zorlanmayı iafede eder. Duygusal olarak rahatsız edici olabilse de, durumun duygu ile ilgisi yoktur.

Stres inkotinansı, aşırı kilolu olmak, gebelik, hapşırma, ağır nesneleri kaldırma, egzersiz ve bazı tıbbi durumlar gibi idrar torbasına baskı ile ilgilidir.

Efor inkotinansı olarak da bilinen stres inkontinansı, mesaneyi destekleyen kaslar ve diğer dokular (pelvik taban kasları) ve idrarın serbest kalmasını düzenleyen kaslar (sfinkter) zayıfladığında ortaya çıkar.

Bu durum bazı fiziksel aktivite türleri tarafından tetiklenir. Mesela, egzersiz yaparken, öksürürken, hapşırırken ya da gülerken mesane kontrolünü kaybedebilirsiniz. Bu gibi faaliyetler, idrarınızı mesanede tutan sfinkter kasına baskı yapar ve bu da idrar sızdırmasına sebep olur.

Kadınlarda en çok gebelik, vajinal doğum, menopoz ve cerrahi travmalar sonucu görülür. Kişinin yaşı da aynı şekilde stres inkontinansında bir faktördür. Kadın yaşlandıkça bu durumu deneyimleme olasılığı daha yüksektir. Ayrıca östrojen de bir rol oynayabilir, ancak ne kadar olduğu açık değildir.

Erkeklerde, stres inkontinansının en sık nedeni, prostat ameliyatı veya pelvik kırığı ile oluşan idrar sfinkteri hasarıdır.

Amfizem ve kistik fibrozis gibi sık sık öksürüğe neden olan akciğer koşulları, hem kadınlarda hem de erkeklerde stres inkontinansına katkıda bulunabilir.

Aşırı Aktif Mesane (dürtü inkontinansı)

Mesane dolu olmasa bile idrar yapmak için güçlü bir dürtü hissediyorsanız, inkontinansınız aşırı aktif mesane ile ilişkili olabilir. Bu durum hem erkek hem de kadınlarda görülür ve hemen idrar yapma konusunda güçlü bir dürtü içerir, sık sık bir tuvalete ulaşmadan önce idrar kaybı izler.

Dürtü inkotinansı olarak da adlandırılan aşırı aktif mesanenin Çoğu durumda tanımlanabilir bir nedeni yoktur, ancak genellikle idrar akışını kontrol etmeye yardımcı olan sinirlerin veya kasların yaralanmasının bir sonucudur. Ayrıca diyabet, alzheimer hastalığı, parkinson hastalığı, multipl skleroz ve inme gibi sorunlardan da kaynaklanabilir.

Ek olarak, idrar yolu, mesane veya prostat enfeksiyonları geçici acilliğe neden olabilir. Mesane taşı, tümör (nadiren) veya erkeklerde genişlemiş bir prostatın neden olduğu idrar yollarının kısmi tıkanması, aciliyet, sıklık ve bazen idrar kaçırma durumlarına neden olabilir.

İnsanların yaşlandıkça sorunu geliştirme olasılığı daha yüksektir. Özellikle menopoz sonrası kadınlar, belki mesane astarındaki ve kasındaki yaşa bağlı değişiklikler nedeniyle bu durumu geliştirme eğilimindedir.

Taşma İnkontinansı

Taşma inkotinansı, idrar yaparken bir engel (tıkanıklık) sonucu mesanenizi tamamen boşaltamadığınız zaman ortaya çıkabilir. Tıkanıklık, mesanenin normal boşalmasını önler ve idrar tam olarak boşalmayan mesanede kalır. Buna kronik idrar retansiyonu denir. Daha sonra kalan idrarın bir kısmı mesanenizden sızabilir.

Hem erkek hem de kadınlarda mesane kası az aktif hale gelirse (aşırı aktif mesanenin tersi) oluşabilir, böylece idrar yapma dürtüsü hissetmezsiniz. Sonunda mesane fazla doldurulur ve idrarın dışarı sızmasına neden olur. Mesane ayrıca rastgele zamanlarda spazm yaparak kaçaklara neden olabilir. Bu durum bazen diyabet veya kardiyovasküler hastalıklarla ilgilidir.

Erkeklere taşma inkontinansı ile kadınlara göre daha sık tanı konmaktadır, çünkü genellikle prostatla ilgili durumlardan kaynaklanmaktadır. Büyümüş prostata ek olarak, idrar tıkanmasının diğer olası nedenleri arasında tümörler, mesane taşları veya skar dokusu bulunur.

Kadının rahim veya mesanesinin şiddetli prolapsusu (Bkz: Mesane sarkması) varsa da bu problmeler yaşanabilir.

Sinir hasarı (yaralanma, doğum, geçmişteki ameliyatlar veya diyabet, multipl skleroz veya zona hastalığı gibi) ve yaşlanma, mesane kasının normal şekilde kasılmasını önler. Mesane kası kasılmasını önleyen veya sizi idrar yapma dürtüsünden habersiz yapan ilaçlar ayrıca taşma idrar kaçırma ile sonuçlanabilir.

Fonksiyonel İnkontinans

Fonksiyonel inkotinans, idrar sistemindeki herhangi bir patoloji veya problem ile ilişkili değildir. Hareketsizlik, Alzheimer hastalığı veya kafa travması gibi fiziksel veya bilişsel bozukluklarla ilişkilidir.

Fonksiyonel inkontinans normal mesane kontrolü olan birçok yaşlı insanda görülür. Artrit veya hızlı bir şekilde hareket etmeyi zorlaştıran diğer rahatsızlıklar nedeniyle tuvalete zamanında ulaşılmadığı zaman idrar kaçırmaya sebep olur.

Karışık İdrar Kaçırma

Aşırı aktif mesane ve stres inkontinansı semptomlarınız varsa, muhtemelen her iki tipin bir kombinasyonu olan karışık inkontinanstan muzdaripsiniz. Karışık idrar kaçırma tipik olarak kadınları etkiler.

Refleks İnkontinansı

Refleks inkontinansı, mesane kası kasıldığında ve idrar sızıntısı (genellikle büyük miktarlarda) herhangi bir uyarı ya da dürtü olmadan ortaya çıkar. Bu, normalde beyni mesanenin dolduğu konusunda uyaran sinirlere verilen hasarın bir sonucu olarak ortaya çıkabilir.

Refleks inkontinansı genellikle multipl skleroz, omurilik hasarı ve ciddi nörolojik bozukluğu olan kişilerde görülür.

Geçici İdrar Kaçırma

Bir hastalık (mesane enfeksiyonu veya gebelik gibi) nedeniyle idrar kaçağı kısa bir süreliğine görülebilir. Hastalık tedavi edildiğinde sızıntı durur.

İdrar Kaçırma Nedenleri

Üriner inkontinans bir hastalık değildir, bir belirtidir. Bunun nedeni, günlük alışkanlıklar, temel sağlık koşulları veya fiziksel problemler olabilir. Doktorunuz kapsamlı bir değerlendirme yaparak idrar kaçırmanın arkasında neler olduğunu belirlemenize yardımcı olabilir.

Geçici İdrar Kaçırma

Bazı içecekler, gıdalar ve ilaçlar diüretik (idrar söktürücü) etkisi yaratabilir, mesanenizi uyararak idrar hacminizi artırabilir. Bunlar:

• Alkol
• Kafein
• Çay ve kahve
• Karbonatlı içecekler
• Yapay tatlandırıcılar
• Çikolata
• Mısır şurubu
• Baharat, şeker veya asit bakımından yüksek gıdalar (özellikle narenciye)
• Kalp ve kan basıncı ilaçları, sedatifler ve kas gevşeticiler
• Büyük dozlarda vitamin B veya C

Üriner inkontinansa aynı zamanda kolaylıkla tedavi edilebilen bir tıbbi durum da neden olabilir:

• İdrar yolu enfeksiyonu: Enfeksiyonlar mesanenizi tahriş ederek idrar yapma isteğine ve bazen de idrar kaçırma olayına neden olabilir. Üriner sistem enfeksiyonunun diğer bulgu ve belirtileri arasında idrara çıkma ve idrardaki kötü kokulu yanma hissi bulunmaktadır.

• Kabızlık: Rektum mesanenin yakınında bulunur ve aynı sinirlerin çoğunu paylaşır. Rektumunuzdaki sert, kompakt dışkı bu sinirlerin aşırı aktif olmasına ve üriner frekansın artmasına neden olur.

Sürekli İdrar Kaçırma

Üriner inkontinans, fiziksel problemlerin veya değişikliklerin neden olduğu kalıcı bir durum olabilir; bunlara aşağıdaki durumlar da dahildir:

• Gebelik: Hormonal değişiklikler ve rahmin artan ağırlığı stres inkontinansına neden olabilir.

• Doğum: Vajinal doğum, mesane kontrolü için gerekli olan kasları zayıflatabilir ve aynı zamanda mesane sinirlerine ve destekleyici dokuya zarar verebilir, bu da düşmüş (öne çıkmış) pelvik tabana yol açar. Mesane, uterus, rektum veya ince bağırsak normal konumdan itilebilir ve vajina içine çıkabilir. Bu çıkıntılar idrar kaçırma ile ilişkilendirilebilir.

• Yaş: Mesane kasının yaşlanması, mesanenin idrar depolamadaki kapasitesini azaltabilir. Bu da idrarın sızmasına neden olur.

• Menopoz: Menopozdan sonra kadınlar daha az östrojen üretir; Östrojen mesane ve üretranın sağlıklı hale getirilmesine yardımcı olan bir hormondur. Bu dokuların bozulması idrar kaçırma olayını kötüleştirebilir.

• Histerektomi: Kadınlarda mesane ve rahim aynı kas ve bağların birçoğu tarafından desteklenmektedir. Uterusun (rahim) çıkarılması da dahil olmak üzere bir kadının üreme sistemini ilgilendiren herhangi bir ameliyat, idrar kaçırmaya neden olabilecek pelvik taban kaslarına zarar verebilir.

• Büyümüş prostat: Özellikle yaşlı erkeklerde idrar kaçırma genellikle benign prostat hiperplazisi olarak bilinen prostat bezinin büyümesinden kaynaklanmaktadır.

• Prostat kanseri: Erkeklerde stres inkontinansı veya dürtü inkontinansı tedavi edilmemiş prostat kanseri ile ilişkili olabilir. Ancak daha sık olarak, idrar kaçırma prostat kanseri için kullanılan tedavilerin bir yan etkisidir.

• Engel (tıkanma): İdrar yolunuzun herhangi bir yerindeki bir tümör, idrarın normal akışını bloke edebilir, böylece taşma inkontinansına neden olabilir. Üriner taşlar (mesane içinde oluşan sert, taş benzeri kitleler) bazen idrar sızıntısına neden olur.

• Nörolojik bozukluklar: Multipl skleroz, Parkinson hastalığı, inme, beyin tümörü veya omurilik yaralanması idrar kaçırmaya neden olan idrar kontrolünde rol alan sinir sinyallerine müdahale edebilir.

İdrar Kaçırmaya Neden Olabilecek İlaçlar

Bazı ilaçlar, idrarın depolanması, normal sürecini bozabilir veya ürettiğiniz idrar miktarını artırabilir. Bunlar arasında şunlar bulunur:

• Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri
• Diüretik ilaçlar (idrar söktürücü)
• Bazı antidepresanlar
• Hormon replasman tedavisi (HRT)
• Sakinleştiriciler

Risk Faktörleri

Üriner inkontinans gelişme riskinizi artıran faktörler şunlardır:

• Cinsiyet: Kadınların stres inkontinansına yakalanma olasılığı daha yüksektir. Gebelik, doğum, menopoz ve normal kadın anatomisi bu farkı açıklar. Bununla birlikte, prostat bezi sorunu olan erkeklerde dürtü ve taşma idrar kaçırma riski artmaktadır.

• Yaş: Yaşlandıkça, mesane ve üretradaki kaslar güçlerinin bir kısmını kaybederler. Yaşla görülen bu değişiklikler, mesanenizin idrar tutma kapasitesini azaltır ve idrar tutamama şansınızı artırır. Özellikle 80 yaşın üzerindeki insanlarda sık görülür.

• Aşırı kilolu olmak: Fazla kilolar mesane ve çevresindeki kasların üzerindeki baskıyı artırır; bu da öksürürken veya hapşırırken idrarın sızmasına izin verir.

• Aile geçmişi: İdrar kaçırma ile genetik bir bağlantı olabilir, bu nedenle ailenizdeki diğer insanlar sorunu yaşarsa daha fazla risk altında olabilirsiniz.

• Diğer hastalıklar: Nörolojik hastalıklar veya şeker hastalığı idrar kaçırma riskinizi artırabilir.

• Sigara içmek: Düzenli sigara içenler, idrar kaçırma olaylarıyla sonuçlanabilecek kronik öksürük geliştirme olasılıkları daha yüksektir.

Nasıl Teşhis Edilir?

Üriner inkontinansın tanınması kolaydır. Çoğu insanın maruz kaldığı birincil belirti, idrarın istemsiz bırakılmasıdır. Bununla birlikte, inkontinansın türünü ve nedenini belirlemek için çeşitli testler de yapılır.

• Mesane günlüğü: Doktorunuz birkaç gün boyunca, ne kadar içtiğinizi, ne zaman idrar yaptığınızı, ürettiğiniz idrar miktarını, idrara çıkma isteğinizi veya idrar kaçırma sayısını kaydetmenizi isteyebilir.

• İdrar tahlilleri: İdrar numunesi, enfeksiyonlar, kan izleri veya kanser hücrelerinin varlığı gibi diğer anormallikler açısından kontrol edilebilir.

• Kan testleri: Kan testleri, inkontinansa neden olan koşullarla ilişkili olabilecek kimyasal maddeleri armak için yapılır.

• Pelvik ultrasonografi: Üriner sisteminiz veya genital organlarınızın anormallikleri kontrol edilir.

• Sistoskopi: Küçük bir kamera bağlı olan ince bir tüp üretra içine sokulur ve üretranın ve mesanenin iç kısmını görmek için kullanılır.

• Urodinamik: Çeşitli teknikler mesanedeki basıncı ve idrar akışını ölçer.

Bilgicik: 1998’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), mesane kontrol problemlerinin dünya çapında 200 milyondan fazla kişiyi etkilediğini bildirmiştir.

İdrar Kaçırma Tedavisi

İdrar kaçırma tedavisi, idrar kaçırma tipine, şiddetine ve altındaki nedene bağlıdır. Tedavilerin bir kombinasyonu gerekebilir:

Pelvik Kas Egzersizleri (kegel egzersizleri)

Pelvik taban kaslarınıza düzenli olarak egzersiz yapmanız sızıntıyı azaltmanıza veya iyileştirmenize yardımcı olabilir. Bu kasları nasıl güçlendireceğinizi öğrenmek için doktorunuza veya fizyoterapiste başvurabilirsiniz.

Kegel egzersizleri, bir sağlık uzmanından uygun talimatlar alındığında etkilidir. Bir sağlık uzmanının talimatı olmaksızın egzersiz yapmaya çalışmak size yardımcı olmaz.

Mesane Eğitimi

Mesane eğitimi, hastanın mesanesi üzerinde kademeli olarak kontrolünü yeniden kazanmasına yardımcı olur. Amaç dürtüyü kontrol etmektir. Hasta, bir dürtüsü olduğunda, idrara çıkmayı nasıl geciktireceğini öğrenir.

Kilo Vermek

Ekstra ağırlık, mesane ve yakındaki kaslarınıza daha fazla baskı uygular. Bu da mesane kontrol problemlerine neden olabilir. Eğer kilolu iseniz bir diyet planlamak ve egzersiz yapmak için doktorunuza danışın.

Sinir Uyarımı

Dürtü inkontinansı olan bazı insanlar davranışsal tedavilere veya ilaçlara cevap vermeyebilir. Bu durumda, mesaneyi kontrol eden sinirlerin elektriksel uyarımı yardımcı olabilir.

Kateterizasyon

İdrar kaçırmanız durumunda doktorunuz kateter kullanmanızı önerebilir. Kateter, doktor veya sizin tarafınızdan mesaneye yerleştirilen ince bir tüptür. Mesaneyi bacağınıza yapıştırabileceğiniz bir torbaya boşaltır. Enfeksiyon ve böbrek taşı geliştirme riski yüksek olduğundan, kateterler genellikle son çare olup yalnızca ağır hasta hastalar için kullanılır.

Destekleyici Bir Halka (PESER)

Vajinal bir peser, mesaneyi desteklemek için vajina içine yerleştirilen plastik veya kauçuk bir halkadır. Peser kullanımı sızıntıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

İlaçlar

İnkontinans tedavisinde yaygın olarak kullanılan ilaçlar:

• Antikolinerjikler: Bu ilaçlar, aşırı aktif bir mesaneyi sakinleştirir ve dürtü inkontinansı için yararlı olabilir.

• Mirabegron (myrbetriq): İdrar kaçırma tedavisinde kullanılır; bu ilaç, mesane kaslarını rahatlatır ve mesanenizin tutabileceği idrar miktarını artırabilir. Aynı zamanda mesaneyi boşaltmanıza yardımcı olan, bir seferinde yapabileceğiniz idrar miktarını artırabilir.

• Alfa blokerler: Bu ilaçlar mesane kaslarını ve kas liflerini rahatlatır ve mesanenin boşaltılmasını kolaylaştırır.

Ameliyat

İdrar kaçırma ameliyatı, bazen idrar kaçırmasına neden olan mesane ya da üretradaki tıkanıklığı gidermek ya da stres inkontinansına neden olan basıncı kaldırmak için mesanenin pozisyonunu değiştirmek için gerekli olabilir.

Pedler ve Koruyucu Giysiler

Normal mesane kontrolü sağlanamazsa, idrar kaçırma için üretilen emici iç çamaşırı ve ped kullanılması önerilebilir. İdrar kaçırma için kullanılan ürünlerin çoğu günlük kıyafetlerin altına kolayca takılabilir.

Pedler ve yetişkin bezleri gibi emici ürünler inkontinans için çeşitli tasarımlarda temin edilebilir. Bu ürünlerin tümü idrar kaçağını emer ve cildin idrardan korunmasına yardımcı olur. Pedler tek kullanımlık veya tekrar kullanılabilir olabilir.

Komplikasyonlar

Kronik idrar tutamama komplikasyonları şunları içerir:

• Cilt problemleri: Döküntüler, deri enfeksiyonları ve yaralar sürekli ıslak deriden gelişebilir.

• İdrar yolu enfeksiyonları: İnkontinans, tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonu riskinizi artırır.

• Kişisel hayatınız üzerindeki etkiler: Üriner inkontinans sosyal, iş ve kişisel ilişkilerinizi etkileyebilir.

İdrar Kaçırma Nasıl Önlenir?

İdrar kaçırma her zaman önlenebilir bir durum değildir. Fakat bazı önlemler alarak riskinizi azaltabilirsiniz:

• Sağlıklı bir şekilde kilo verin.

• Haftada 5 gün, günde en az 30 dakika egzersiz yapın.

• Özellikle gebelik sırasında pelvik taban egzersizlerini uygulayın.

• Kafein ve asitli gıdalar gibi mesaneyi tahriş edici maddeleri kullanmaktan kaçının.

• Sigara içmeyin ve alkol tüketiminizi sınırlayın.

• Kabızlığınız varsa bunun için önlem alın.

---

Kaynaklar ve Referanslar:
1: Types of urinary incontinence
2: About urinary incontinence
3: What is urinary incontinence?
4: Prevention of incontinence
5: Incontinence overview, incidence prevalence