Aşil Tendonu Kopması: Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi
Aşil tendonu kopması (achilles tendon rupture), aşil tendonunun kısmen veya tamamen yırtılması durumudur. Aşil tendon kopması ayrıca aşil tendon rüptürü olarak da adlandırılır.
Genellikle hafta sonu sporcularında görülür, tipik olarak boş zamanlarında spora katılan orta yaşlı insanlarda. İyi eğitimli profesyonel sporcularda daha az görülür. Yaralanma erkeklerde kadınlardan daha sık görülür ve yırtılma sıklığı 30 yaşın üzerinde artar.
Aşil tendonu kopmaları genellikle ayağınıza ve bileğinize yapılan ani bir travma sonucu oluşur. Eğer aniden zıplarsanız, bir çukura adım atarsanız ya da koşu yaparken hızlı başlangıçlar ve duraklamalar (spordaki manevraları kesme gibi) yaparsanız tendonunuz yırtılabilir veya kopabilir.
Spor aktiviteleri dışında basit bir ev işi yaparken veya merdivenlerden inip çıkarken bile bu yaralanmaya maruz kalabilirsiniz. Çoğu kopma, tendonun topuk kemiğine girdiği yerin 3-6 cm yukarısında gerçekleşir. Burası aşil tendonunun en dar kısmıdır.
Aşil tendonunuz koparsa, bir yırtılma sesi duyabilir ve ardından ayak bileğinizin ve alt bacağınızın arkasında keskin bir ağrı hissedebilirsiniz. Genellikle, yaşanan ağrı derecesi veya eksikliği, yaralanma derecesiyle ters orantılı olabilir, yani: kısmi bir yırtılma, tam bir yırtılmadan daha acı verici olabilir.
Kopma, yürümek, koşmak, merdivenlere tırmanmak ve normal çalışma ve eğlence faaliyetlerine katılma yeteneğinizi sınırlayabilir. Bu yüzden mutlaka tedavi edilmelidir.
Bu yaralanma ile ilişkili tedaviler cerrahi dışı ve cerrahi yöntemleri içerir. Prognoz, uygun tedavi ile genellikle mükemmeldir.
Aşil Tendonu Nedir?
Aşil tendonu, vücuttaki en büyük ve en güçlü tendondur. Topuğun arkasında bulunan bu tendon, baldır kaslarınızı topuk kemiğine (kalkaneusa) bağlar. Ortalama 15cm uzunluğundadır.
Aşil tendonunu atlamak, yürümek, koşmak ve ayaklarımızın üzerinde durmak için kullanırız. Aşil tendonu koşma ve zıplamadan büyük baskılara dayanabilse de, kuvvetli bir gerilme veya kasların kasılması gibi ani, hızlı bir hareket sonucu yırtılabilir veya tamamen kopabilir.
Aşil Tendonu Kopması Nedenleri
Aşil tendon kopması en çok, egzersiz öncesi kaslar ve tendonlar yeterince gerilmediğinde ve ısınma hareketleri yapılmadığında veya kasların yorulması halinde gerçekleşir. Aşil tendonunun zayıf bir kan kaynağı vardır, bu da tendonu yaralanmaya karşı hassaslaştırır ve yaralanmadan sonra iyileşmeyi yavaşlatır. Egzersiz sırasında tendonun kan miktarı azalır ve rüptür riskini arttırır.
Çoğu uzman, yaklaşan bir rüptürün uyarı işaretleri olmadığını kabul eder. Bununla birlikte, aşil tendiniti (tendon iltihabı) de tendonu zayıflatabilir ve rüptüre daha duyarlı hale getirebilir. Aşil tendon kopmasının diğer nedenleri aşil tendiniti nedenlerine benzerdir. Bunlar:
- Sıkı ve zayfı baldır kaslarına sahip olmak
- Tekrarlanan egzersiz veya fiziksel aktivite sırasında baldır kaslarının gerilmesi
- Hızlıca yön değişikliği gerektiren sporlarla uğraşmak
- Egzersiz miktarını veya yoğunluğunu hızla arttırmak
- Eski veya egzersizlere uygun olmayan ayakkabı giymek
- Günlük veya uzun süreli olarak topuklu ayakkabı giymek
- Topuklarınızın arkasında kemik mahmuzu olması
Risk Faktörleri
Aşil tendon rüptürü riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:
- Yaş: Aşil tendon kopması en sık 30 ila 40 arasındaki insanlarda yaşanır.
- Cinsiyet: Aşil tendon kopması erkeklerde kadınlara göre 5 kat daha fazla görülür.
- Rekreasyon sporları: Aşil tendon yaralanmaları, koşma, zıplama ve ani başlama ve durma gibi sporlar sırasında daha sık meydana gelir. Futbol, basketbol ve tenis gibi.
- Steroid enjeksiyonları: Doktorlar bazen ağrı ve iltihaplanmayı azaltmak için bir ayak bileği eklemine steroid enjekte eder. Bununla birlikte, bu ilaç yakındaki tendonları zayıflatabilir ve Aşil tendonu rüptürleri ile ilişkilendirilmiştir.
- Bazı antibiyotikler: Florokinolonlar olarak adlandırılan bazı antibiyotikler aşil tendon rüptürü riskini arttırabilir.
- Fiziksel problemler: Ayağınızdaki doğal olarak düz kemerliyse aşil tendonuna daha fazla baskı uygulayabilir. Ayrıca obezite ve sıkı baldır kasları tendon gerginliğini artırabilir.
Aşil Tendonu Kopması Belirtileri
Aşil tendon rüptürü ile herhangi bir belirti olmaması mümkün olsa da, çoğu insanda şu belirtiler görülür:
- Yaralanma gerçekleştiğinde aşil tendonu kopma sesi
- Ayak bileği arkasında ani ve şiddetli bir ağrı
- Kopmanın gerçekleştiği yerde boşluk
- Şişme ve renk değişikliği
- Baldırda tekme atılma hissi
- Ayak parmaklarında yükselememe
Topuğunuzda bir yırtılma/kopma sesi duyarsanız, özellikle sonradan düzgün bir şekilde yürüyemiyorsanız hemen tıbbi yardım alın. Hasta doktora görünene kadar “RICE” yöntemi kullanılmalıdır.
RICE Yöntemi
Rest (dinlenme), Ice (buz), Compression (basınç uygulama) ve Elevation (yükseltme) anlamlarına gelen RICE yötemi, aşil tendiniti ve genellikle yaralanmanın hemen ardından aşil tendonu kopması tedavisinde etkilidir. Bu yöntem şu şekilde uygulanır:
- Dinlenme: Ağrıyı azaltmanın ilk adımı ağrıyı kötüleştiren faaliyetleri azaltmak ya da durdurmaktır. Eğer düzenli olarak yüksek etkili egzersizler (koşma gibi) yapıyorsanız düşük etkili etkinliklere geçmek aşil tendonuna daha az baskı uygulayacaktır. Bisiklet, eliptik egzersiz ve yüzme gibi çapraz eğitim faaliyetleri etkin kalmanıza yardımcı olmak için düşük etkili seçeneklerdir.
- Buz uygulaması: Aşil tendonunun ağrıyan alanına buz yerleştirmek ağrının dindirilmesine yardımcı olur ve gün boyunca ihtiyaç duyulduğunda yapılabilir. Bu 15 ila 20 dakikaya kadar yapılabilir ve cilt uyuşmadan önce kesilmelidir.
- Basınç uygulama (sıkıştırma): Etkilenen bölgeyi bandaj ve atletik bantlar ile sarmak veya aşil tendon destekli ayak bilekliği kullanmak iyileşme sürecine katkıda bulunabilir. Ancak kan dolaşımını sınırlandırabileceğinden tendonu sıkı bir şekilde sarmayın veya bağlamayın.
- Yükseltme: Ayağınızı göğüs seviyesinin üstünde kaldırın. Ayağınız kalbinizden daha yüksek olduğu için kan kalbe döner ve şişmeyi azaltır. Yatarken veya dinlenirken ayağınızın altına bir yastık koymak en kolay yoldur.
Aşil Tendon Kopması Nasıl Teşhis Edilir?
Aşil tendon rüptürünü teşhis etmek için öncelikle doktorunuz fiziki muayene yapar ve tıbbi geçmişiniz hakkında bilgi alır. Doktorunuz fizik muayene sırasında ağrı, hassasiyet veya şişen yerleri belirlemek için etkilenen bölgeye hafifçe baskı uygulayacaktır.
Eğer tendon tamamen kopmuşsa bir boşluk hissedebilir. Ayrıca ayak bileğinizin esneklik, hizalama, hareket aralığı ve reflekslerini de değerlendirecektir. Fiziki muayene haricinde görüntüleme testleri de aşil tendonu kopmasını doğrulamaya yardımcı olabilir. Testler şunları içerebilir:
- Röntgen (X-ışınları): Röntgen kemiklerin net görüntülerini sağlar. Aşil tendonunun alt kısmında oluşabilen kireçlenmeyi veya sertleşmeyi gösterebilir. Röntgen tendon gibi yumuşak dokuları görselleştiremezse bile benzer belirtilere neden olabilecek diğer koşulları ekarte etmeye yardımcı olabilir.
- Ultrason: Bu cihaz tendon gibi yumuşak dokuları görselleştirmek için ses dalgalarını kullanır. Ultrason hareket halindeki aşil tendonunun gerçek zamanlı görüntülerini de üretebilir ve renkli doppler ultrason da tendonun etrafındaki kan akışını değerlendirebilir.
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRG): Radyo dalgaları ve çok güçlü bir mıknatıs kullanan MR makinaları aşil tendonunun çok ayrıntılı görüntülerini üretebilir. MRG taraması, tendondaki hasarın ne kadar şiddetli olduğunu gösterebilir. Ameliyata ihtiyaç duyulursa doktorunuz tendon hasar miktarına göre prosedürü seçecektir.
Aşil Tendonu Kopması Tedavisi
Aşil tendon kopması için tedavi seçenekleri cerrahi ve cerrahi olmayan yaklaşımları içerir. Cerrahi veya cerrahi olmayan tedaviye devam edip etmeme kararı rüptürün ciddiyetine ve hastanın sağlık durumu ve aktivite seviyesine dayanmaktadır.
Cerrahi Olmayan Tedavi
Cerrahi olmayan tedavi, küçük rüptürler, daha az aktif ve bazı tıbbi durumlar nedeniyle ameliyat olamayan hastalar için seçilir. Cerrahi olmayan tedavi, hareketi kısıtlamak ve yırtık tendonun iyileşmesini sağlamak için bileği birkaç hafta boyunca alçıya almayı içerir.
Cerrahi Tedavi
Cerrah, tendonun yırtılmış kısmı üzerine ciltte bir kesi yapar ve tendonun uçlarını, güçlü dikişlerle birleştirir ve tendonun önceki uzunluğunu yakından takip etmesini sağlar. Daha sonra cilt dikişlerle kapatılır ve ayak tekrar parmak uçları konumunda, alçı veya atel ile hareketsiz hale getirilir.
Ameliyattan yedi ila on gün sonra dikişlerin alınabilmesi için alçı veya atel çıkarılır. Başka bir alçı veya atel uygulanacak ve 5-7 hafta daha yerinde kalacaktır.
Komplikasyonlar enfeksiyon ve sinir hasarını içerebilir. Minimal invaziv prosedürler, açık prosedürlere kıyasla enfeksiyon oranlarını azaltır.
Fizik Tedavi ve Egzersiz
Alınan tedavi yaklaşımına bakılmaksızın, hastalar bacak kasını ve aşil tendonunu güçlendirmek için çok önemli olan fizik tedavi egzersizlerini içeren bir rehabilitasyon programından geçer. Her hasta kendine özgüdür, bu nedenle terapi programı, ağrı seviyesine, yaralanma derecesine ve istenen aktivite seviyesine göre değişecektir.
Çoğu hasta önceki aktivite seviyesine dönmeden önce 12 aya kadar rehabilitasyona ihtiyaç duyar.
Egzersizler, baldır kaslarını güçlendirmeye ve aşil tendonundaki stresin azaltılmasına yardımcı olabilir. Terapistler sıklıkla aşil tendonunun ve destek yapılarının iyileştirilmesi ve güçlendirilmesini teşvik etmek için belirli germe ve güçlendirme egzersizleri önermektedir.
Aşil Tendonu Kopmasının Önlenmesi
Aşağıdaki yaşam tarzı değişiklikleri riski azaltabilir ve belirtilerin iyileşmesine yardımcı olabilir:
- Kaslarınızı güçlendirin. Yıl boyu iyi durumda kalın ve kaslarınızı olabildiğince güçlü tutmaya çalışın.
- Aktivite seviyenizi kademeli olarak arttırın.Egzersiz seanslarının yoğunluğunu ve uzunluğunu yavaş yavaş artırın. Bir süre hareketsiz kaldıysanız veya bir spor dalında yeniyseniz bu özellikle önemlidir.
- Önce ısınma hareketleri yapın. Koşu veya spor yapmak için önce daima ısınma hareketleri yapın. Kaslarınız sıkı ise aşil tendonlarınızı esnetmek için daha fazla çalışmanız gerekir.
- Uygun ayakkabı seçimi yapın. Düzgün oturan ve sporunuz için tasarlanmış ayakkabılar alın. Aşınmalar başlamadan önce ayakkabılarınızı değiştirin.
- Uygun alanlarda spor yapın. Çim, toprak yollar veya sentetik malzeme ile kaplanmış daha yumuşak yüzeylerde koşmayı deneyin. Beton veya asfalt gibi sert yüzeyler ek basınç uygulayabilir. Ayrıca mümkün olduğunca inişli yokuşlu yollardan kaçının.
- Dinlenin. Belirli bir egzersiz sırasında ağrı veya herhangi bir belirti fark ederseniz koşmayı bırakın ve dinlenin.
- Çapraz antrenman (Cross training). Tendonlarınızdaki sabit gerilimi azaltmak için yüksek etkili ve düşük etkili egzersizleri (basketbol ve yüzme gibi) birleştirin.
Kaynaklar ve Referanslar:
1: What is the achilles tendon?
2: What is an achilles tendon rupture?
3: Achilles tendon rupture (tear)
